Breizh, a presentación de Xosé Mª Lema Suárez

(Premer na imaxe para agrandar o tamaño)
Agradezo a Xosé Mª Lema Suárez, presidente do Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte (Semescom), a achega deste texto que recolle a súa ben interesante intervención na presentación de Breizh.
Presentación de BREIZH, de Miro Villar (07-02-2013)
Cando Miro Villar, membro fundador do Seminario de Estudos da Costa da Morte que teño a honra de presidir, e amigo de tempo atrás, me propuxo facer un prólogo para este seu poemario Breizh o primeiro que pensei é que non escollera ben o prologuista, pois os meus coñecementos de poesía non son para airear, pois axiña metería o zoco e quedaría en evidencia. A miña única incursión na poesía foi un poema no 2007 do que mesmo presumo festivamente entre os íntimos porque non só se publicou, senón que tamén se musicou; trátase de Cen anos hai, conmemorativa do Centenario do Himno Galego. Máis nada.
Se pouco sei de poesía, menos desta modalidade para min novidosa como é o haiku, de orixe xaponesa. Por iso agradecín que Miro me facilitase o excelente ‘Prefácio’ de escritor portugués António Jacinto Pascoal escrito especialmente para esta obra. Ramón Nicolás di no seu blogue “Caderno de crítica” que “as súas reflexións parécenme das páxinas máis brillantes, documentadas e asisadas que lin arredor do haiku”, e eu así o subscribo. Grazas a el souben que no haiku o escritor non escribe para alguén, mais por algo ou por alguén; que nel se propón unha poética e unha ética en íntima unidade coa natureza, unha harmoniosa relación co medio. Souben que o haiku era unha composición de estrutura tripartita, “cuja dinâmica genérica assenta no referente dos dois primeiros versos, na suspensão e na resolução mais ou menos inesperada do último verso”; en suma, unha oposición binaria sentir/pensar.
Pascoal tamén nos orienta en concreto sobre esta manifestación poética de Miro Villar, e dinos que o poeta logra captar a tonalidade efémera da materia poética deste xénero literario, non só polo seu carácter deambulatorio, itinerante, senón tamén pola abundante suxestión de imaxes de perda e despedida (“nos costados da vida”, “nada perdura”, “punto final”…) que reflicten o desamparo da condición humana. Tamén fala do “jogo das escondidas” (os nosos agochos) onde o autor se revela a si mesmo.
Engade Pascoal que Miro non nos facilita a lectura na súa “deambulação geográfica”, e quizais fose aquí onde eu vin unha fenda na que podía intervir, e así me convertín un pouco no guieiro para o lector, como Virxilio o fora para Dante, pero non para deambular por un inferno dantesco, senón por un paraíso fisterrán do Atlántico: pola vella Armórica, o País do Mar; por Bretaña, por Breizh.
No meu longo prólogo de Breizh advertía que ía ser, loxicamente, ben máis prosaico, de tal xeito que procurei non meterme para nada en fonduras polos vieiros da poesía, pois as miñas carencias son moitas. Estaba claro que as fontes de inspiración de Miro estaban naquela frutífera viaxe de máis de dous mil quilómetros (só de ida) que os membros do Seminario de Estudos da Costa da Morte fixeramos en agosto de 2007 de Rens (Laxe) a Rennes, a capital de Bretaña (ou, o que é o mesmo, de Nande a Nantes). Estaba claro que levabamos da nosa fisterra o espírito do noso paisano Pondal, pois Rens, lugar veciño a Gundar, “preto da areosa Laxe e non lonxe de Pasarela” pertencen á freguesía de San Simón de Nande.
Como eu gardaba un caderno de viaxes daquela singradura, acudín a el por se me podía servir para a encarga recibida. De aí que no meu prólogo dese a miña particular visión destas posibles fontes de inspiración do poeta, co risco de non dar atinado plenamente, dadas as miñas deformacións etnográficas, históricas ou mesmo artísticas. Como é lóxico, non vou repetir aquí o escrito no prólogo; confórmome con poñer algún exemplo, coma tal o do haiku 4 (“Petit-Mont”), no que se pasa das frechas de caza do primeiro verso ós canóns de guerra do segundo e ó búnker nazi do terceiro. Teño para min que non todos han saber que no túmulo megalítico do Petit-Mont d’Arzon os alemáns, na 2ª GM, camuflaran baixo as pedras do cairn un hermético búnker de cemento armado, hoxe reaproveitado como sala de exposicións.
En suma, teño esperanza de que o prólogo que escribín sirva dalgún xeito como guía de viaxe para o lector ou lectora, desde os gravados cheos de misterio do túmulo da illa de Gavriniz ó exército de pedrafitas ou menhires de Karnag; desde o paraíso dos pintores postimpresionistas de Pont-Aven, ós feros embates do mar roleiro, dos raqueiros a apañar crebas nos cons do Finistère. Nos “libros de pedra (que) iluminan sombras, paixón de Cristo” nótase a pegada de Castelao debuxando os calvarios dos adros parroquiais rurais.
Os lectores notarán os paralelismos cos nosos curmáns –que non irmáns- bretóns en moitas crenzas, coma as da Rolda ou Compaña –a Cariquet-Ankou (‘o carro da morte’) deles-, a forzada peregrinaxe de todo bretón de ir de vivo ou de morto a un santuario (eles ó de Santa Ana de La Palud) ou a unha procesión ritual coma a Troménie (Droveni, en bretón) de Locronan.
Tamén hai e non hai certo paralelismo no tratamento dos piratas e corsarios (Miro cita no haiku 34 o derradeiro, Robert Surcouf, contemporáneo do noso Benito Soto, o da Burla Negra; os dous finaron contra 1830, pero de ben distinta maneira). Surcouf ten na cidade corsaria bretoa de St. Malo, unha grande estatua de bronce no adarve da muralla; non é o único corsario homenaxeado, pois outro do séc. XVIII, René de Duguay-Trouin ten outra semellante. Esta cidade presume dos seus piratas e corsarios; en troques, cidades galegas como A Coruña ou Vigo, que tamén tiveron barcos negreiros ou fretados a corso, procuraron agochalos. (E os comerciantes composteláns tiñan os seus barcos a corso fretados no porto do Carril, na ría de Arousa).
Claro que a cidade maluína –ou malvina- tamén ten unha escultura para o descubridor de Canadá, Jacques Cartier, e nun illote da contorna das murallas conserva a tumba de René-F. de Chateaubriand. Citado no haiku 32 (‘Saint-Maloù IV), non podía faltar a peregrinaxe de Miro á “ultratumba” do poeta romántico, para lle render homenaxe ou para acrecentar a inspiración; como toda peregrinaxe ten a súa penitencia, a súa foi volver cos pés mollados.
Miro e mais eu coincidimos nestas querenzas. Nesta miña narración que acaba de saír publicada estes días tamén hai moito de Bretaña e doutras fisterras atlánticas. Pero non estamos aquí para falar disto, senón para darlle os parabéns por este orixinal poemario que a min, particularmente, me fixo “resetear” aquela festiva viaxe de 2007 co noso Seminario.
No 2007 foramos de Rens a Rennes. No 2011 da Fisterra galega á de Cornualles (cabo Land’s End ou Penn-an-Wlass, en córnico, idioma celta que lamentan ter perdido, xa no séc. XVIII, os córnicos actuais e que hoxe tentan recuperar: xa hai 300 entusiastas que disque o falan). Alí, na cidade portuaria de Falmouth –que mantivera coa Coruña un correo marítimo de 1685 a 1762- fixémoslle a Miro unha entrega simbólica dun faro córnico como desagravio a un faro nerio que rexeitara na súa vila de Cee por vir de quen viña.
No verán do pasado 2012 visitamos Normandía e a súa fisterra, o cabo La Hague. Na comarca fisterrá deste cabo, que empeza na cidade de Cherburgo, soubemos da existencia de Côtis-Capel, pseudónimo literario de Albert Lohier, crego mariñeiro e radicalmente ecoloxista falecido en 1986 e poeta en normando, idioma que eu case non sabía que existía (e nas librerías da capital, Caen, tampouco, pois era un escritor en “patois”). Que Alexandre Nerium procure algunha poesía deste escritor da fisterra normanda para a súa colección poética.
En fin, esperemos que a esta última viaxe atlántica que fixemos de Baio a Bayeux fose tan inspiradora para o poeta fisterrán de Cee como a primeira, e que nos sorprenda proximamente cun poemario normando. Materia ten abonda: desde o tapiz de Bayeux ás praias do Desembarque de 1844. Pode empezar, ou rematar, polo faro de Gatteville (Barfleur), o segundo máis alto de Francia cunha torre de 75 m de altura que no seu interior ten unha escaleira de 365 chanzos –tantos como días ten o ano-, 52 descansos –tanto como semanas ten o ano- e 12 xanelas de iluminación exterior –tantas como meses ten o ano-. Sen sabelo –ou quen sabe se intuíndoo-, o noso poeta quixo abarcar entre as súas mans todo o ano. Hai testemuño gráfico. Que teña esa ricaz inspiración non só un ano, senón todos os da súa vida.
Xosé Mª Lema
E velaquí a fotografía que me tirou en Gatteville (Barfleur).