Colaboracións en Areal. Revista Cultural de Sada nº 26 que edita a Asociación Cultural Irmáns Suárez Picallo

(Ilustración de Carmen Castelo Monteagudo)

Hai uns meses aceptei a encomenda da poeta Mercedes Leobalde, en nome da Asociación Cultural Irmáns Suárez Picallo, para lles enviar algunha colaboración para a súa revista de dilatada traxectoria.

E desde hai unhas semanas xa está a disposición do público lector nos puntos habituais o nº 26 de Areal. Revista Cultural de Sada, no que colaboro co artigo «A música reservada dos sonetos de Luísa Villalta» (nas páxinas 26 a 29 dentro da sección denominada «Estudos Xerais» e nesta ligazón na rede) e co poema «Decembro de cegoñas» (nas páxinas 64 e 65 dentro da sección de «Creación»).

Desde a data de lanzamento a entidade tamén está a publicar os textos do novo número da revista na súa páxina web, como xa acontece co poema «Decembro de cegoñas», nesta ligazón e que tamén reproduzo deseguida.

DECEMBRO DE CEGOÑAS

É um saber mais vivo, um saber

de ave: águia cegonha falcão,

animais quase no fim

como o lume destes dias.

Eugénio de Andrade, Ofício de paciência (1994)

Camiñamos decembro, fálanos un vento ávrego

sen a friaxe da Mudia nin do alto Cadramón

na serra do Xistral, que amou Manuel María.

E a cegoña impasible xa reconstrúe o niño

con gamallos dos kiwis, outra estraña presenza,

emparrados na casa de xanelas feridas,

humilde e xa sen lume.

Lembras: “Polo San Blas /

a cegoña verás” ou “Polo Santiago /

a cegoña nos prados“, cantaruxaba Nai

atusmando o regreso das aves que anunciaban

a primavera (Shoba, poeta e mestre de Basho,

escribiuno hai décadas nun haiku limpo e puro).

Camiñamos decembro, mañá a Santa Lucía.

Lembras: “Saca da noite, / mete no día“. Nai

cantaruxaba “a pata dunha galiña“. Voa

a cegoña, molesta pola curiosidade

e o ladro inoportuno do can que te acompaña

mentres non atopas resposta para as dúbidas.

Son indicios de morte como corvos e pegas

de antano? Son agoiro da nosa necidade?

Ou veñen dar aviso da culpa e do crepúsculo,

como vísceras podres de cetáceos varados

en calquera areeiro, xa non en Caneliñas?

Camiñamos decembro, son os días de advento

cálidos como nunca, baten suaves as ás

da cegoña que volve ao seu niño afanosa,

nin a ave extemporánea nin o can saltarico

saben de vaticinios máis propios de poetas.

Non estamos en tempos de oráculos, incertas

veñen as profecías en contra a negación.

Camiñamos decembro, fálanos un vento ávrego.

Publicado en Poesía | Deixa un comentario

«Unha poética pouco coñecida e adoito esquecida», artigo en Grial 240

No último número, 240 (outubro, novembro e decembro do 2023) de Grial. Revista Galega de Cultura, que desde hai días xa anda polas librarías, e tamén se pode adquirir desde a propia páxina da Editorial Galaxia, asino na habitual sección intitulada «O espello das letras» un artigo intitulado «Unha poética pouco coñecida e adoito esquecida», que reseña a publicación da Poesía Completa de Xosé Fernández Ferreiro, en edición literaria de Francisco X. Fernández Naval.

Este número 240 centra os seus contidos monográficos no tema «Ciencia en Galicia nos cen anos do Seminario de Estudos Galegos», baixo a coordinación de Marilar Aleixandre, quen tamén asina o texto introdutorio coa epígrafe «O soño do Seminario de Estudos Galegos. Do pasado ao futuro a través do presente» e ao que seguen os artigos «Culturas de resistencia. Unha arqueoloxía da igualdade en Galicia», de Alfredo González-Ruibal; «Reprogramación celular: pontes entre a ética e as aplicacións clínicas», que asina Eva María Candal Suárez; «O evento de Traspena. O estudo científico do primeiro meteorito recuperado na Galiza», por Manuel Andrade Valinho e «A historia social das mulleres: da escuridade á visibilidade», de Ofelia Rey Castelao.

A seguir na sección «Feminismos» Soledad Torres Guijarro, Carmen García Mateo e Alberto Gago Rodríguez asinan «Desigualdade de xénero no ecosistema de Ciencia e Tecnoloxía».

Na sección «Temas do noso tempo» aparece o artigo «A coeducación como elemento necesario para un cambio social», da recentemente desaparecida Dolores Varela Salgado. E na sección «Documentos» é Henrique Monteagudo quen asina «Unha entrevista sobre o galego e os seus problemas (1928) centrada en Antonio Couceiro Freijomil.

Neste novo número, as páxinas de creación narrativa traen a colaboración de Xabier López López e a crónica da autoría de Brais Suárez González.

As habituais recensións literarias da sección «O espello das letras» complétanse cos artigos «A narrativa galega e as novas diásporas. Claves de lectura e desafíos pendentes», de Dolores Vilavedra, «Merlín e familia dedicado a Francisco Fernández del Riego» da autoría de Xosé Manuel Dasilva e «Fina Casalderrey: para unha poética da sinxeleza» de Montse Pena Presas.

A maiores na sección «Crónica» o texto «Carta de Ámsterdam. Ás voltas polo barrio xudeu», da autoría de Marc Wouters.

Pechan o volume a sección de «Música» co texto «Máis alá da saudade. Ana Kiro e a emigración» que asina David Miranda-Barreiro, a sección de «Historia e memoria» que inclúe un texto de Abel Vigo García intitulado «José Pacheco, mestre de capela da catedral de Mondoñedo. Achega á súa biografía» e por último a sección «Debates» onde Lois Alcayde Dans escribe sobre «A emancipación como cuestionamento do fenómeno moderno. Na beleza, no sinistro e no político».

Velaquí o contido da miña colaboración neste número:

Unha poética pouco coñecida e adoito esquecida

Ribeirana do Sil e A Noite. Poesía completa

Xosé Fernández Ferreiro

Limiar e edición literaria de Francisco X. Fernández Naval

Ourense: Deputación Provincial de Ourense, 2023

No mes de decembro de 2015 finaba na cidade da Coruña o escritor e xornalista Xosé Fernández Ferreiro (Nogueira de Ramuín, 1929) e desde aquela data na cabeza do seu amigo persoal e tamén escritor ourensán Francisco X. Fernández Naval non deixou de remoer a idea de recuperar a súa poesía, adoito esquecida por mor da transcendencia que acadou a súa prolífica obra narrativa, nomeadamente a novela Agosto do 36, premio Xerais 1991 e que tamén recibiu o recoñecemento lector con milleiros de exemplares vendidos en sucesivas reimpresións.

Fernández Naval no primeiro parágrafo das catro páxinas do completo e fulcral achegamento á biografía e á obra de Xosé Fernández Ferreiro lembra que a Deputación Provincial de Ourense é a depositaria do seu legado literario e que entre os seus obxectivos está o de recuperar a súa obra esgotada ou descatalogada. Por esta razón recupéranse en senllas edicións facsimilares os seus dous únicos libros de poemas Ribeirana do Sil e A Noite, que se ofrecen xunto co Limiar nun fermoso estoxo cunha fotografía dun moi novo Fernández Ferreiro no mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil en 1951, cando tiña 22 anos.

Así pois, este estoxo compilatorio xunta toda a súa poesía galega publicada, malia certa pequena imprecisión no subtítulo xa que non é “completa” pois coñecemos algún outros poemas máis dispersos en revistas e xornais que nunca viron a luz en libro.

Ribeirana do Sil é o título do primeiro poemario, foi publicado en 1952 en Ourense, en edición de autor, mesmo con grallas como o apelido “Fernádez” na portada interior. Dos moitos días de conversa íntima entre ambos na cidade coruñesa, Fernández Naval anota como o incipiente poeta lle pedira un prólogo a Vicente Risco, que declinou o convite ao considerar que o libro aínda non estaba maduro para ser publicado.

Este consello risquiano non botou para atrás o ímpeto de Fernández Ferreiro e será outro membro ourensán do grupo Nós, Florentino López Cuevillas, daquela xa académico, quen asina pouco máis de tres pequenas páxinas de Prólogo, centrándose en salientar que a súa poesía nace lonxe de grupos, escolas ou tertulias literarias e bebe das paisaxes do seu Ramuín nativo e da inmensidade do río Sil. Porén, Cuevillas non soubo ver que nestes primeiros versos está o ronsel do hilozoísmo imaxinista de Amado Carballo e outros coetáneos e case nada hai de novidoso. Fernández Naval opina que a lectura do “Noiturno do adolescente morto” de Lorca debeu influír no autor ourensán.

O certo é que Risco non andaba desencamiñado e o libro non ten a forza expresiva poñamos por caso doutro poeta que tamén cantou o Sil moitos anos atrás, Florencio Delgado Gurriarán no seu Bebedeira (1934).

De feito, a única recensión de interese publicouna Rabanal en La Noche (17/10/1952) coa epígrafe “Nebulosas. Musas de Ramuín” e case fala máis do limiar de Cuevillas e de que o recibiu de mans de Antonio Couceiro Freijomil, quen andaba a preparar o seu Diccionario Bio-bibliográfico de Escritores Gallegos, que do propio libro de poemas, que lle parece cheo de “impericias” ou moi influenciado polo cancioneiro popular, mais no que cre albiscar unha poética prometedora en poemas como o penúltimo, intitulado “A noite”.

Semella que a lectura de Rabanal foi premonitoria pois en 1959, en Madrid, aínda que impreso nas Gráficas Numen de Vigo, segundo afirma Méndez Ferrín, aparece o seu segundo poemario A Noite, con ilustracións de Reimundo Patiño, na colección de poesía do grupo Brais Pinto, do que Fernández Ferreiro tamén facía parte e para o que propuxo o nome dun afiador de Nogueira de Ramuín, que en opinión da crítica en moitos aspectos é un trasunto do propio autor. Unha colección que encetara Bocarribeira, de Otero Pedrayo e Poema do home que quixo vivir, de Bernardino Graña, e que tiña no prelo O que se foi perdendo, de Ramón Lorenzo.

Desta volta, Vicente Risco, como lembra no limiar Fernández Naval, vai dar a súa benzón literaria á nova obra en La Región, mais vai ser outro dos seus compañeiros en Brais Pinto, Ramón Lorenzo Vázquez, quen escribe a recensión máis gabanciosa en La Noche (11/11/1959) afirmando que “nos presenta un mundo personal, íntimo, lleno de subjetividad”, evidenciando ecos de Amado Carballo e máis opacos de Luís Pimentel, ás veces tamén de Lorca, e salientando a achega do seu “ulcismo”, cheo de símbolos e de mitoloxía.

O lirismo do libro non agocha que hai un diálogo narrativo entre un vello e unha nena á que lle relata contos sobre a noite. Porén, malia que Fernández Ferreiro atinxe calidades poéticas dignas de loanza o escritor de Ramuín non volvería a publicar máis poesía en libro envorcándose na narrativa, no xornalismo e no ensaio.

Benvida sexa pois esta edición de rescate na que porfiou o seu amigo Francisco X. Fernández Naval que nos permite nunha fermosa edición recuperar a lectura dunha poética pouco coñecida e adoito esquecida.

Publicado en Memoria Literaria, Poesía, Recensións | Deixa un comentario

Artigo en QPC (CIII): Buguinas poéticas en Fisterra

Veño de publicar unha nova colaboración en QuepasanaCosta. Diario dixital da Costa da Morte, que dirixe Ubaldo Cerqueiro. Desta volta unha recensión doutro traballo monumental do poeta fisterrán Alexandre Nerium nunha nova compilación intitulada Aquén do mar. Cantos de serea na luz da Fin da Terra. Velaquí o texto que tamén se pode ler nesta ligazón.

Buguinas poéticas en Fisterra

Aquén do mar. Cantos de serea na luz da Fin da Terra

Alexandre Nerium (Coord.)

Santiago de Compostela: Chan da Pólvora, 2023. 216 páxinas

Non ten acougo o poeta fisterrán Alexandre Nerium na súa angueira de xuntar textos poéticos que fosen inspirados polo topónimo Fisterra, quer sobre o noso territorio e na nosa lingua quer sobre outras fisterras posibles e noutras linguas. Continúa agora o camiño encetado na compilación Ara do mar. Poesía a Fisterra (Madrid: Eneida, 2021) onde as referencias alusivas a este espazo simbólico ocupaban case cincocentas páxinas de poemas escritos en galego, portugués, castelán, catalán, eúscaro, inglés, francés, italiano, alemán e maltés.

Desta volta compilou as voces de muller magnetizadas polas diversas Fins da Terra e de maneira singular pola nosa atlántica Fisterra. Na brevísima páxina limiar o poeta, que quere agochar a súa humildade mesmo na sinatura A. N., para amplificar a importancia desas voces femininas afirma que o traballo é “unha homenaxe á muller, a muller pesca, aquela do traballo silenciado, e a da muller da escrita, farol que dende sempre guía o mundo”.

Se no anterior volume os criterios de edición agrupaban os textos por linguas, nesta ocasión cambia e xa se opta, con excelente parecer na nosa opinión, pola orde cronolóxica do ano de nacemento das poetas. E se daquela o primeiro texto estaba datado en 1697, agora todos fan parte da poesía moderna e contemporánea.

Nesta ocasión, enmarcadas por dúas citas de dous fragmentos narrativos que nomean Fisterra, unha de La hija del mar de Rosalía de Castro e outra de O calor das coisas de Nélida Piñón, a listaxe de 80 autoras empeza no poema “A súa verba” que Pura Vázquez (1918-2006) dedicara a D. Ramón Otero Pedrayo e remata con “Orquídeas violetas” de Natalia Lema Otero (1999).

Obviamente a literatura e a lingua máis representada é a da nosa nación atlántica con 37 poetas de diferentes xeracións aínda que con ese salto que vai desde as poetas Pura Vázquez, Luz Pozo Garza, María do Carme Kruckenberg e Xohana Torres até Marilar Aleixandre e Marica Campo que anobelan con elas para daren paso a unha nutrida representación de autoras das promocións dos oitenta, noventa e das primeiras décadas deste novo século. A todas elas cómpre engadirlles a poeta brasileira Bernadete Bruto e a portuguesa Cristina Néry.

As outras linguas aparecen sempre en coidadas versións bilingües que achegan para a nosa lectura o texto orixinal e a súa versión galega. Por orde de representación de primeiras estaría o castelán con 16 poemas de María Cinta Montagut, a cubana Lourdes Gil, a chilena Myriam Díaz-Diocaretz, Ángeles Mora, Concha García, Blanca Andreu, Teresa Gómez, Victoria Carande Herrero, a venezolana Astrid Lander, a paraguaia Elina Pereira Olmedo, as costarriqueñas Luz Mary Arias Alpízar e María José Quesada Chaves, Daniela Bartolomé Moro, Lucía Echebarría, Karmele Jaio Eiguren e a peruana Gabriela Wiener.

Sorprende moito o fascinio de Fisterra para as poetas en éuscaro, que suman 11 e ás que se lle poderían engadir outras da mesma orixe que escolleron o castelán ou o francés na súa escrita, na lingua vasca soan aquí os versos de Mari Luz Esteban, Itxaro Borda, Amaia Iturbide, Tere Irastortza, Miren Agur Meabe, Aitzane Galardi, Goizalde Landabaso, Idurre Eskisabel, Castillo Suárez, Sonia González e Itziar Ugarte Irizar.

Sete son as poetas en lingua inglesa, as norteamericanas Sylvia Plath e Kathleen March, a inglesa Julia Casterton, a escocesa Carol Ann Duffy, as irlandesas Eiléan Ní Chuilleanáin e Lorna Shaughnessy, a singapurense Alannah Hopkin, quen escribiu o seu poema “Kilometre zero” despois de rematar o Camiño en setembro de 2018, e por último a canadense Anne Carson, da que se publica un fragmento do poemario Antropoloxía da auga (Chan da Pólvora, 2023), tamén escrito como experiencia espiritual e reflexiva co Camiño e do que non se cita, por esquecemento, que foi traducido polo poeta Jesús Castro Yáñez.

Están representadas por outras dúas composicións o catalán, con versos das baleares Antònia Vicens e Margalida Pons Jaume; a literatura en lingua francesa, unha da poeta bretoa Marie-Josée Christien, que ten de seu outra atlántica Fisterra (Penn-ar-Bed en bretón) e a outra Aurelia Arkotxa, quen malia nacer en Iparralde non usa o éuscaro neste texto, e aínda outras dúas en alemán, a xa galega Úrsula Heinze de Lorenzo e Marion Eisenberger. Finalmente en sueco o poema que Helena Eriksson titulou no orixinal co topónimo galego “Fisterra” e que tamén foi froito, coma moitos outros dos compilados, da experiencia persoal no final do Camiño.

Alén do propio compilador, que anosou todos os poemas orixinais en castelán e as versións interpostas do éuscaro, varias persoas colaboraron na versión dos textos, moitos deles nunca traducidos ao noso idioma, así como se indica na anotación final Consuelo García Devesa, Yolanda López, Victoria Carande Herrero, David Miranda e Phil Davies traduciron do inglés, Carolin Bunke e Alberto de Frutos ou a propia Úrsula Heinze de Lorenzo desde o alemán, Emilio Araúxo do francés (tamén o poema da autora sueca) e Xesús González Gómez do catalán.

Pechan o volume dúas esclarecedoras contornas asinadas polas poetas Eva Veiga co título “Espellos de luz” e Rosalía Fernández Rial “Letras paxaro, palabra abisal”, quen reivindican con acerto as marcas do ecofeminismo que agroma na escrita e na posterior lectura desta antoloxía.

Máis unha vez o poeta fisterrán Alexandre Nerium foi quen de xuntar outro magnífico crisol de linguas e poéticas na adoración polas Fisterras, unhas máis simbólicas outras máis vivenciais, moitas delas a arrequentaren o noso patrimonio material e inmaterial, como xa antes na Ara do mar.

Como ben sinala a poeta de Cork, Eiléan Ní Chuilleanáin. “The word that is: Ends. / Land’s end. / The end. / Finis. Finis huius libri. / Fisterra” (“A palabra que é: Fin. / Fin da Terra. / A fin. / Finis. Finis huius libri. / Fisterra”).

Publicado en Antoloxías, Poesía, Roteiros | Deixa un comentario

Moita saúde, moita poesía e moita felicidade no 2024

«CARIOCA»

No contorno das rías e dos mares nocturnos,

como insólito Kafka, nace a metamorfose

do mariñeiro insecto, co seu fanal aceso

nas costas, vagalume que aínda se sorprende

cando a luzada bate nos seus ollos acuosos.

De Gameleiros (2002)

Estamos a lle poñer o ramo a este ano que, máis unha vez, andou entre as luces e as sombras.

Precisamos máis os abrazos cálidos, a comprensión e a paz e menos as armas do xenocidio.

E todos os desazos deviren azos de esperanza.

Moita saúde, moita poesía e moita felicidade neste 2024 que se achega para ti e a túa xente!

*E máis unha vez botei man dunha fotografía de Manuel Álvarez que acompaña ese poema do libro descatalogado Gameleiros (Xerais, 2002). Sirva tamén para honrar a memoria de dous deses mariñeiros finados este ano, en xullo Manuel Lomba Fernández Carioca e en agosto Jesús Martínez González Pólvera.

Tamén para todas as vítimas gazatís, co desacougante número de crianzas, para os que acompaño os derradeiros versos de Hiba Abu Nada, unha das poetas masacradas polo sionismo.

A noite na cidade é escura, excepto polo brillo dos mísiles,

silenciosa, excepto polo son do bombardeo,

aterradora, excepto pola promesa tranquilizadora da oración,

negra, excepto pola luz dos mártires.

Publicado en Fotografía, Obituarios, Poesía | Deixa un comentario

Poesía contra a barbarie. A voz da muller palestina: Suheir Hammad e Dareen Tatour

Velaquí as versións de senllos poemas de Suheir Hammad e Dareen Tatour elaboradas para a lectura pública Poesía contra a barbarie. A voz da muller palestina que se vai celebrar mañá en Compostela. Outra acción máis na solidaiedade co pobo palestiniano.

Poeta, escritora, actriz e activista política. Filla de familia de refuxiados palestinos en NY onde reside desde a súa infancia.

O que farei

Non bailarei ao ritmo do seu tambor de guerra.

Non prestarei a miña alma nin os meus ósos ao seu tambor de guerra.

Non bailarei ao seu ritmo.

Coñezo ese ritmo, é un ritmo sen vida.

Coñezo moi ben esa pel que vostede golpea.

Estivo viva aínda despois de cazada, roubada, expandida.

Non bailarei ao ritmo do seu tambor de guerra.

Eu non vou estoupar por vostede,

Eu non vou odiar por vostede,

Nin sequera vou odialo a vostede.

Non vou matar por vostede.

Especialmente, non morrerei por vostede.

Non vou chorar a morte co asasinato nin co suicidio.

Non me poñerei do seu lado nin bailarei con bombas

[porque todos os demais están bailando.

Todos poden estar equivocados.

A vida é un dereito, non un dano colateral ou casual.

Non esquecerei de onde veño.

Tocarei o meu propio tambor.

Xuntarei os meus amados achegados e o noso canto será danza.

O noso zunido será o ritmo.

Non serei enganada.

Non prestarei o meu nome nin o meu ritmo ao seu son.

Bailarei e resistirei e bailarei e persistirei e bailarei.

Este latexo do meu corazón soa máis alto que a morte.

O seu tambor de guerra non soará máis alto que o meu alento.

Suheir Hammad

***

Dareen Tatour, poeta e activista palestina, detida e presa en outubro de 2015 por escribir un poema, “Resiste, pobo meu, temos que resistir”, que se fixo viral. Permaneceu en arresto domiciliario ata que, no 31 de xullo de 2018, foi condenada a 5 meses de cárcere e 6 meses de liberdade condicionada por “incitación á violencia”.

Resistide, pobo meu, temos que resistir

En Xerusalén, vestinme coas miñas feridas e inhalei a miña propia dor,

carguei coa alma desta árabe palestina na palma da miña man

Non vou sucumbir ante a suposta “solución pacífica”

non vou abandonar esta loita

ata que non os bote da miña terra.

Non terán escapatoria

Resistide, pobo meu, temos que resistir

Resistide ao que estes colonos nos roubaron

e continúen a caravana dos mártires

Destruíde a constitución lamentable que nos foi imposta desde a humillación e a degradación,

ademais de nos despoxar de poder recuperar e repoñer con xustiza os danos causados

Prendéronlle lume a nenas e nenos inocentes;

a Hadil atacárona en fronte de todo o mundo e matárona a plena luz do día

Resistide, pobo meu, temos que resistir

Temos que resistir á violenta arremetida destes colonialistas

Temos que ignorar calquera dos seus intentos para interpoñerse entre nós

encadéannos ante a ilusión da suposta solución pacífica

Non lle teñan medo ás dubidosas afirmacións

a verdade que se aloxa nos nosos corazóns é máis forte,

sempre e cando resistamos nesta terra

que sobreviviu entre ataques e vitorias

Alí reclámanos desde a súa tumba:

¡Resistan, rebeldes meus!

Escríbanme como unha prosa sobre madeira de ágar,

os meus restos xa os teñen como resposta

Resistide, pobo, temos que resistir!!!

Dareen Tatour

Publicado en Poesía, Política, Versións ou traducións | Deixa un comentario

«Nemancos (1953-1954), a revista dirixida por Baldomero Cores Trasmonte», artigo en Grial 239

No último número, 239 (xullo, agosto e setembro do 2023) de Grial. Revista Galega de Cultura, que desde hai días xa anda polas librarías, e tamén se pode adquirir desde a propia páxina da Editorial Galaxia, asino na habitual sección intitulada «O espello das letras» un artigo intitulado «Nemancos (1953-1954), a revista dirixida por Baldomero Cores Trasmonte», que reelabora un texto publicado antes en Que pasa na Costa.

Este número 239 centra os seus contidos monográficos no tema «Perspectivas sobre a lingua», baixo a coordinación de Henrique Monteagudo, que asina o texto introdutorio coa mesma epígrafe e ao que seguen os artigos «A estandardização do português: do passado ao presente», de Fernando Venâncio; «Violencia social e conflitos normativos na sociedade brasileira», que asina Marcos Bagno; «O castrapo reivindicado», do propio Henrique Monteagudo e «Lingua e xénero: unha intersección necesaria», de María López Sández, Xaquín Loredo Gutiérrez e Gabino S. Vázquez-Grandío.

A seguir Inma López Silva publica «A última que apague a luz» unha ampla «Conversa con Adriana Domínguez», empresaria do sector téxtil.

Na sección «Temas do noso tempo» aparece o artigo «Non é interpretación, é prevaricación», de Manuel A. Fortes Torres. E na sección «Ciencia e Técnica» o texto «A implicación da macrobiota intestinal nos trastornos do espectro autista», que asina Sonia Villapol Salgado.

Deseguida na sección «Artes escénicas» Roberto Pascual asina a achega «Os festivais de artes escénicas en galicia. Complemento ou remendo?».

E na sección «Arte» é Javier Pérez Buján quen escribe sobre «A barca espacial. Unha obra singular e complexa de Laxeiro».

Na sección «Sociedade e cultura» publícase o texto «O trato xa foi. Notas ao redor das feiras en Galiza», de Karlos Ramos e na sección «Documentos» é Xurxo Martínez González quen asina «Antolín Faralfo na letra de Francisco Fernández del Riego».

Alén diso, neste novo número, as páxinas de creación narrativa traen a colaboración de Fernando Castro Paredes e a poética uns textos inéditos da autoría de Silvia Penas.

As habituais recensións literarias da sección «O espello das letras» complétanse co artigo «Escribir para existir. A poesía da enfermidade a través de Lesya Ukrainka e María Mariño», de Naír García Abelleira e a seguir a miña propia colaboración.

A maiores na sección «Crónica» o texto «Carta de Qatar. Muiñando no país do petróleo», da autoría de Henrique Vázquez Pernas e Héctor Pena asina unha «Historia do fútbol feminino en Galicia. A centenaria loita da muller polo seu dereito a xogar» na sección de «Deporte».

Na sección «Feminismos» África B. López Souto escribe sobre «Elas levan o peso dos coidados da diversidade funcional» e Ana M. Castro-Martínez asina «Mapa sonoro das mulleres con discapacidade. Silencio, cacofonías e ruído. O tránsito á eufonía».

Pechan o volume as seccións «Música» co texto «Lembranza do amigo: Luis Eduardo Aute. Ou como naceu a miña alma auteana» que asina o poeta Antonio García Teijeiro e por último na sección de «Historia e memoria» un texto de Rafael Fernández Lorenzo intitulado «As pedras verdes das mulleres sen homes».

Velaquí o contido da miña colaboración neste número:

Nemancos (1953-1954), a revista dirixida por Baldomero Cores Trasmonte

Neste ano de 2023 faise o 70 aniversario da efémera publicación Nemancos (1953-1954), revista dirixida por Baldomero Cores Trasmonte, e aínda hoxe sen estar dispoñible a súa dixitalización dentro do proxecto Galiciana. Biblioteca Dixital de Galicia.

Fixen unha análise da revista Nemancos por volta de 1997, cando estaba a traballar como bolseiro de investigación no proxecto do Dicionario da Literatura Galega, coa coordinación da crítica e profesora Dolores Vilavedra. Naquela altura redactei varias fichas para o volume II, Publicacións periódicas (Galaxia, 1997) e, a través do antropólogo muxián Manuel Vilar, actual Director do Museo do Pobo Galego, o lembrado Baldomero Cores Trasmonte (1929-2014), cronista de Cee e primeiro letrado do Parlamento de Galicia, fíxome chegar copia dos tres exemplares que publicou a revista Nemancos en 1953 e 1954, unha publicación local, mais non localista, que promoveu e dirixiu. As copias dos números 2 e 3 levaban unha dedicatoria autógrafa ao escritor e sacerdote Paulino Pedret (1899-1969), que foi académico da RAG, e os orixinais están depositados no fondo co seu nome na Biblioteca Xeral da USC.

A día de hoxe tamén se pode consultar unha copia en papel no Fondo Local da Biblioteca Pública Municipal Francisco Mayán de Cee, que dirixe José Ramón Rey Senra.

Polo seu indubidable interese, actualizo agora con algúns novos datos a ficha que elaborei sobre esta publicación, ao tempo que engado un completo Índice de cada número.

NEMANCOS

“Hacia el Finisterre” era o subtítulo desta publicación que toma a súa cabeceira do arciprestado de Nemancos que, naquela altura, abranguía os concellos de Fisterra, Cee, Corcubión, Camariñas, Muxía e parte de Vimianzo, xa que pouco tempo despois a Igrexa faría unha división eclesiástica deste amplo territorio en dous, Nemancos e Duio. Aínda que a revista representaba os intereses da devandita comarca, o certo é que tiña a administración en Santiago e era impresa en Betanzos.

Estaba dirixida por Baldomero Cores Trasmonte nos seus anos de universitario. De feito, o enderezo da publicación (Entremurallas, 9) era onde a súa familia rexentaba un hostal e alí tiña o seu cuarto de estudante. Nunha entrevista que lle fai Xosé Manuel Cambeiro para La Voz de Galicia (1/11/2008) dise que seu pai, revisor dos autocares Guillén que facían o traxecto a Santiago de Compostela, mercou o pequeno hotel Comercio ao que denominou A Nosa Casa, lugar ao que o poeta Aquilino Iglesia Alvariño denominou «consulado xeral do Partido Xudicial de Corcubión» e onde mesmo atoparían refuxio algúns dos fuxidos do Monte Pindo na posguerra.

Unicamente saíron tres números, aínda de que hai constancia de que estaba preparado o cuarto que nunca viu a luz. Os dous primeiros apareceron no ano 1953 e o terceiro e último en 1954. A revista desapareceu por mor das obrigas militares do seu director, desprazado a Ferrol para facer o servizo militar. Oscilaba entre as vintecatro e as vinteoito páxinas, con unha ou dúas para a publicidade. Nelas tiña unha serie de seccións de artigos de defensa local, rumor popular, páxina social, páxinas deportivas ou bibliografía da comarca, sempre co obxectivo de atender os intereses comarcais, para o que dispuña de correspondentes nas principais vilas e tamén en Bos Aires, que recollían as novas das sociedades de emigrantes da zona na capital arxentina. Estaba redactada maioritariamente en castelán, aínda que o galego tamén tiña unha certa presenza, nomeadamente nas páxinas poéticas. No tocante ás colaboracións literarias, mantiña unha sección fixa chamada «Página poética» na que se publican catro poemas en galego de Gonzalo López Abente, un texto de Xosé Fernández Ferreiro e dous de Consuelo Domínguez Rodríguez, que é cualificada como “nuestra rosaliana poetisa sexagenaria”, definición na que hai moito de esaxero. A prosa galega está representada por artigos de diferente temática, con traballo do propio López Abente, Salvador Lorenzana (pseudónimo de Fernández del Riego), Ben-Cho-Shey, Otero Pedrayo e Ramón Costa Suárez, ademais doutros textos en castelán de Aquilino Iglesia Alvariño, Francisco Mayán Fernández e o propio director da revista. Deles, unicamente o artigo de Abente trata un tema literario, pois reproduce fragmentos do seu discurso de ingreso na RAG intitulado «A terra e a poesía de Pondal». Finalmente, na sección reivindicativa “Rumor popular” reclámase, entre outras cousas, que se organicen uns xogos florais na comarca e que se lle faga unha homenaxe ós grandes poetas da zona, Labarta Pose e López Abente.

BIBLIOGRAFÍA Cfr. CC, GEG

Barreiro, X. R., “La revista de Cee”, La Voz de Galicia, 21-X-1995.

SUMARIOS

Nº 1 (1953)

Páx. 3: Índice de colaboracións literarias, fotografías, colaboracións económicas.

Páxs. 5-6: Editorial. (Sen asinar, a autoría debe ser do propio Baldomero Cores, presenta os obxectivos da revista e a súa vocación comarcal. Ao pé unha foto da Alameda de Cee)

Páx. 7: Viajeros ilustres. Tierras que dan cuerda al narrador. Por Rabanal Álvarez.

Páx. 8: Temas da Mariña. Por Ramón Otero Pedrayo.

Páxs. 9-10: Descubriendo la tierra. Canto al Valle de Lires. Por Manuel Domínguez Rodríguez.

Páxs. 10-11-12: La ría de Corcubión y tierra de Nemancos (Una desconocida comarca natural). Por Francisco Mayán Fernández. (continuará)

Páxs. 13-14: Defensa local. Sus y a ellos. (Sen asinar, novamente debe ser do propio Baldomero Cores. Con fotografía da Fundación Fernando Blanco que se reivindica para crear un Instituto Laboral)

Páxs. 14-15: Rumor popular. (Sete textos breves sen asinar, catro en galego e tres en castelán, todos eles de carácter reivindicativo)

Páxs. 15-16: Apoliticismo vilán. Por Ramón Costa Suárez. Datado en Buenos Aires (14-02-1953).

Páx. 17: Hay un merlo. Poema de Gonzalo López Abente (Foto do primeiro recheo de Cee, a carón da vella casa do concello)

Páxs. 18-19-20: El mito de una ría. Por Baldomero Cores Trasmonte.

Páxs. 20-21-22: Dinamismo popular. Tipos populares de Corcubión. Por Juan Romero Canosa.

Páxs. 20-21: Página social. (Sen asinar)

Páx. 21. Página deportiva. (Sen asinar)

Páxs. 22-23-24: Publicidade de establecementos de Cee, Muxía, Zas, Santiago de Compostela e A Coruña.

Nº 2 (1953)

Páx. 3: Índice de colaboracións literarias, fotografías, colaboracións económicas. Por primeira vez aparece Baldomero Cores Trasmonte como Director e inclúe unha listaxe de seis colaboradores en diferentes concellos da comarca.

Páx. 4: Editorial. (Sen asinar, a autoría debe ser do propio Baldomero Cores)

Páxs. 5-6-7: Viajeros ilustres. Mugía, santuario célebre. La Costa de la Muerte. Por Victoriano García Martí. (Publícase coa seguinte nota a rodapé: «Por ignorar la dirección accidental de este gran escritor gallego, nos vemos obligados, por su enorme interés para esta tierra, a reproducir estas líneas publicadas en un gran diario hispánico.»)

Páxs. 7-8: No confín do noroeste hispánico. Por Salvador Lorenzana.

Páxs. 9-10-11-12: Descubriendo la tierra. El Municipio de Cee. Por Baldomero Cores Trasmonte. (Fotografía da antiga praza do peixe, que nun atentado contra o patrimonio foi derrubada para construír o actual centro social da 3º idade)

Páxs. 13-14: Turismo mal dirigido. Por Alfonso García Garea

Páxs. 14-15: Olvido imperdonable. Por Elías Toba Lema.

Páx. 16: Página poética. Por Consuelo Domínguez Rodríguez.

Páx. 17: Pregaria. A oferta. Dous poemas de Gonzalo López Abente (Con nota a rodapé: «Quisiera el poeta publicar esta magnífica poesía en los días de la Barca, pero a NEMANCOS no le fué posible complacerle»)

Páxs. 18-19-20-21: La ría de Corcubión y tierra de Nemancos (Una desconocida comarca natural). Por Francisco Mayán Fernández. (continuará)

Páxs. 22-23-24: Defensa local. El testamento de Fernando Blanco de Lema. (Sen asinar)

Páx. 25: Rumor popular. (Nove textos breves sen asinar, tres en galego e seis en castelán, todos eles de carácter reivindicativo. Fotografía da rúa Fernando Blanco, hoxe parte da súa avenida)

Páxs. 26-27: Página social. (Sen asinar)

Páx. 27. Página deportiva. (Sen asinar)

Páx. 28: Publicidade de establecementos de Cee, Santiago de Compostela e A Coruña.

Nº 3 (1954)

Páx. 3: Índice de colaboracións literarias, fotografías, colaboracións económicas. Baldomero Cores Trasmonte como Director e inclúe unha listaxe de dez colaboradores en diferentes concellos da comarca e o poeta Gervasio Paz Lestón como colaborador desde Buenos Aires. Nas colaboracións gráficas Ventura Cores Trasmonte, debuxo, e La Noche, fotografía)

Páxs. 4-5: Editorial. (Sen asinar, a autoría debe ser do propio Baldomero Cores)

Páxs. 5-6: Viajeros ilustres. Mis recuerdos de Cée, Corcubión y Finisterre. Por Paulino Pedret Casado.

Páxs. 6-7: Nemancos por testigo. Por Aquilino Iglesia Alvariño.

Páxs. 7-8: As sardiñas. Por Ben-Cho-Shey.

Páxs. 8-9-10-11: Descubriendo la Tierra. Do corruncho finisterrán. Cabos e piñeiros. Por Gonzalo López Abente. (No remate do artigo abentiano un debuxo do escudo de Corcubión coa seguinte nota a rodapé: «Las armas del escudo y la enseña hablan de su historia. El mar nos dice de una perenne dedicación. El mar y la historia siempre unidos»)

Páxs. 12-13-14: Bibliografía referente a Nemancos. Por Baldomero Cores Trasmonte. (Realiza unha ampla listaxe de autores e publicacións con referencias a asuntos e temas comarcais)

Páxs. 15-16-17-18-19-20-21-22-23: La ría de Corcubión y tierra de Nemancos (Una desconocida comarca natural). Por Francisco Mayán Fernández. (continuará)

Páx. 24: Para los de Finisterre en América. Por Plácido Lizancos Santos.

Páx. 25: Defensa local. Senande aun no es Senande. Por Ángel M. Quintáns Bouza. (Fotografía de Corcubión)

Páx. 26: Página poética. Por Consuelo Domínguez Rodríguez.

Páx. 27: Vento mareiro. Poema de Xoxé (sic) Fernández Ferreiro (Datado: Nas miñas terras altas de Ramuin, 1953). Nocturno en aguas. Poema en castelán de Juan Pernas Leira.

Páx. 28: Rumor popular. (Fotografía da igrexa de Corcubión)

Páxs. 29-30: Página social. (Sen asinar)

Páx. 31. Página deportiva. (Sen asinar)

Páx. 32: Publicidade de establecementos de Cee, Santiago de Compostela, A Coruña e Madrid.

Publicado en Efemérides, Estudos literarios, Historia, Lendas e mitos, Memoria Literaria, Narrativa, Poesía, Tradicións, Xornalismo | Deixa un comentario

Crónica en LVG: «Un percorrido polas cadeiras esquecidas no ocaso»


(As fotografías son da autoría de X. Carlos Rodríguez Pérez, agás a primeira do xornalista Xosé Ameixeiras)

Por parte, o xornalista Xosé Ameixeiras, co pseudónimo A. Lavandeira, acompañounos toda a xornada e publicou o pasado 25 de setembro na edición comarcal de La Voz de Galicia – Carballo outra cumprida crónica da xornada didáctica para profesorado G2303007 «Roteiro polos espazos vitais e literarios de Miro Villar en Cee», organizado polo Centro Autonómico de Formación e Innovación (CAFI), da man de X. Carlos Rodríguez Pérez.

Un percorrido polas cadeiras esquecidas no ocaso

A. Lavandeira CARBALLO / LA VOZ

Crónica | A viaxe de 70 mestres polos espazos vitais e literarios de Miro Villar, en Cee

25 sep 2023

«Fun acordar do encontro con notorio retraso atopando as cadeiras esquecidas no ocaso». Son versos de Miro Villar, que o sábado capitaneou unha profunda incursión polos lugares que inspiraron a súa poesía e a súa vida en Cee e entorno e na que participaron uns 70 profesores. A iniciativa foi levada a cabo polo Centro Autonómico de Formación e Innovación e tivo, en gran medida, aspecto de homenaxe ao poeta e ao seu círculo vital. «Roteiro polos espazos vitais de Miro Villar», era o título da convocatoria.

Arrincou a xeira no auditorio Baldomero Cores cunha recepción por parte da alcaldesa, Margarita Lamela, que fixo un resumo polo percorrido literario do vate. «Un dos nosos escritores máis sobranceiros», dixo. Como adiantou, os visitantes tiveron a oportunidade de facer un «achegamento a moitos deses recunchos especiais» que inspiraron ao intelectual ceense.

Víctor Castiñeiras, técnico de Cultura do Concello de Cee, fixo, a continuación, un ameno percorrido pola historia do pobo. Unha pequena vila pesqueira na que o encaixe tivo moita forza, que acolleu aos fomentadores de pesca cataláns, que foi destruída polos franceses e que tivo en Fernando Blanco o piar do seu desenvolvemento cultural e acabou medrando enriba dunha xunqueira.

Foi o propio Miro quen deu conta do proceso que levou ó levantamento do Monumento ás Liberdades (de Álvaro de la Vega), que tivo o precedente nunha homenaxe do Batallón Literario a Pedro Ozón, Norberto Recamán, Teófilo Mejuto, Florentino Canosa, Victoriano Blanco, José Lago, Perfecto Trasmonte, Jesús Chouza, Manuel García e Domingo López, sindicalistas de Carburos Metálicos fusilados no 36. Houbo en cada parada recital de poesías e referencias a feitos e acontecementos relativos á vida e obra do autor, quen lembrou á súa nai cuns versos do seu irmán Rafa: “Eu son de aquí, desta raíz de nogueira que fende o mar”. Seu pai morreu tendo o escritor pouco máis de dous anos. Atopou unha fotografía del como xogador de fútbol no arquivo de Ramón Caamaño. O grupo tamén puxo atención na escultura dedicada a Juan López, o médico de Toba.

A docería, a ferraxería, a vella casa do Concello e o cine España, onde de neno pasaba as tardes do domingo, serían outras referencias de Villar, antes de visitar o Museo da Fundación Fernando Blanco. Dirixiu Darío Areas o encontro cun dos maiores arsenais científicos e culturais que podía ter un instituto de finais do século XIX e principios do XX. Houbo paradas e recital tamén diante o Pazo do Cotón. A xornada matinal rematou no instituto Fernando Blanco, cunha visita guiada por Areas ao xardín botánico, con especial atención ao abeto grego máis grande de Galicia, un abeto do Cáucaso, un cedro do Atlas ou unha criptomeria.

O recordos do poeta ceense sobre o colectivo e os membros de Un Medio, o intercambio de novelas na barbaría de Manolo e as fecundas lecturas na biblioteca municipal gobernada por Ramón Senra estiveron moi presentes no paseo.

A xornada de tarde comezou na vella baleeira de Caneliñas, ese espazo desaproveitado que para Miro Villar esperta sentimentos encontrados, a loita pola defensa das baleas e a crise que levou o peche da factoría, que ben podería ser un museo, pero está abandonada. O mar lambía con suavidade as areas mentres os mestres admiraban o entorno maino da paisaxe. O cadoiro do Ézaro foi outro lugar de visita e recital que espertou a lembranzas do intento de salvar un espazo deteriorado polo embalse de Santa Uxía, onde «a fervenza do Xallas baixa louca con estrondo bradante de voz inxente e rouca».

En Corcubión, o escritor mergullouse no seu pasado laboral na vila e a súa relación con Darío Xohan Cabana, do que moito aprendeu, segundo recoñeceu. “El meteume o soneto no corpo”, afirmou. A capela do Pilar foi escenario de días de gloria do Batallón Literario. Dous dos seus membros, Modesto Fraga e Alexandre Nerium, acompañaron onte a Miro nos recordos e na poesía.

Ás sete da tarde, a tropa embarcou no María Elena, de Cruceros Fisterra, para percorrer a ría. Alexandre Nerium, atronou cos seus versos de mares revoltos e disertou sobre vellas historias de mariñeiros, co escandallo e co corno como elementos simbólicos dunha vida cargada de tradicións. Mentres, Miro ía provocando que os pasaxeiros recitasen os seus poemas de «Gameleiros» ao tempo que a bola incandescente do sol se mergullaba no Atlántico.

Publicado en Biografía, Fotografía, Lingua, Memoria Literaria, Poesía, Roteiros | Deixa un comentario

Crónica en QPC: «Miro Villar debullou a espiña dorsal da súa vida»


(As fotografías son da autoría de X. Carlos Rodríguez Pérez)

Ubaldo Cerqueiro publicou o pasado 26 de setembro no dixital Que Pasa Na Costa (QPC) unha crónica da xornada didáctica para profesorado G2303007 «Roteiro polos espazos vitais e literarios de Miro Villar en Cee», organizado polo Centro Autonómico de Formación e Innovación (CAFI), da man de X. Carlos Rodríguez Pérez.

Miro Villar debullou a espiña dorsal da súa vida

Este pasado sábado, uns 70 mestres acompañaron a Miro Villar un roteiro polos espazos máis emblemáticos da súa vida e obra. No marco dunhas xornadas formativas para mestres de todo o país, organizado polo Centro Autonómico de Formación e Innovación (CAFI, da man de Carlos Rodríguez Pérez), o poeta e mestre ceense no IES de Trazo, percorreu a espiña dorsal da súa poesía.

”Dicir que me sentín moi ben arroupado por Víctor, Darío, Modesto e Alexandre. Que varios dos profes participaron na lectura dos poemas. Que visitamos espazos da infancia e mocidade que xa non existen. Que houbo momentos para emotividade, lembrar pai e nai, Darío Xohán Cabana, que xa nin están. Que se portou o tempo e o mar e o solpor despediunos…”, debúllanos o emocionado protagonista despois dunha xornada máis que completa.

Miro preparou un completo informe de 68 follas para que os mestres fosen seguindo o fío. A xornada, que a cada parada incluía un apuntamento poético, comezou no auditorio Baldomero Cores lendo uns versos do seu irmán, Rafa Villar. De seguido, Víctor Castiñeira, fixo unha breve introdución histórica de Cee, antes de pasar a visitar o Monumento ás Liberdades de Álvaro de la Vega no Paseo Marítimo.

A Praza do Olvidofoi outra das obrigatorias paradas antes de pasar polo Museo Fernando Blanco con Darío Areas (vivan os colaboradores de QPC!), e aprender como se aprendía na antiga Escola das Nenas moito antes da era dixital. Parada na Alameda lembrando a esquecida Feira do Libro, e paso polo Pazo de Cotón antes de facer unha fonda parada no IES Fernando Blanco, onde Areas fixo un percorrido histórico e botánico.

Despois do xantar, visitaron as ruínas na baleeira de Caneliñas, e ao Coadoiro, a fervenza do Ézaro. Do Ézaro á Praza José Carrera de Corcubión, lembrando a Libraría Nerio que tanto lle prestaba a Miro.

De Corcubión desprazáronse ata Fisterra para coller o barco e vivir, coa BSO dos versos de Modesto Fraga e Alexandre Nerium, o triángulo máxico formado polo Monte Pindo, as Illas Lobeiras e o Faro Fisterra. Un achegamento inesquecible ao Batallón Literario da Costa da Morte.

Así de ben recolleu Carlos Rodríguez Pérez a xornada nestes fíos:

Publicado en Biografía, Fotografía, Lingua, Memoria Literaria, Poesía, Roteiros | Deixa un comentario

A crónica viaxeira «De Cée a Mugía» de Francisco Mayán Fernández na revista Algo (1933)

Veño de publicar unha nova colaboración en QuepasanaCosta. Diario dixital da Costa da Morte, que dirixe Ubaldo Cerqueiro. Desta volta para exhumar un dos primeiros artigos históricos e literarios de Francisco Mayán Fernández, o lembrado cronista de Cee que lle dá nome á Biblioteca Municipal. Velaquí o texto que tamén se pode ler nesta ligazón.

A crónica viaxeira «De Cée a Mugía» de Francisco Mayán Fernández na revista Algo (1933)

Hai agora 90 anos a revista Algo. Ilustración popular publicou no seu número 212 (2 de setembro de 1933) a crónica viaxeira «De Cée a Mugía» de Francisco Mayán Fernández que se centra no mosteiro de Moraime e, sobre todo, no santuario de Nosa Señora da Barca.

Esta revista de ilustración e fotografía nacera en 1929 en Barcelona, primeiro co subtítulo Semanario ilustrado enciclopédico y de buen humor e logo xa co de Ilustración popular, e cesou durante a guerra civil, pois o seu derradeiro número é o 428 (1938). Estaba dirixida polo dramaturgo Manuel Jiménez Moya, tiña periodicidade semanal e aparecía os sábados nos quioscos.

Por volta de 1933 convocou un «Concurso de crónicas ilustradas de excursiones», cuxos textos non podían exceder das 1700 palabras e que deberían incluír fotografías “más de tres y menos de doce” que a Redacción se reservaba o dereito de poder recortar, compoñer ou suprimir. Tamén solicitaban que se detallase o itinerario e mesmo que se falase de fontes, casas para descansar ou facer noite… se esa información fose de importancia para que outras persoas puidesen realizar esa mesma viaxe. E polos dereitos de publicación do texto e das fotografías aboaban a cada autor a cantidade de 50 pesetas e para as tres crónicas máis votadas polos lectores un premio de 300 pesetas.

Francisco Mayán (Cee, 1916 – Lugo, 2010), daquela a piques de facer os seus 17 anos, envía a súa crónica que foi acollida e publicada o 2 de setembro de 1933, no que foi un dos seus primeiros traballos literarios e históricos. Non acadou ningún dos tres premios a maiores. As seis fotografías que acompañan a crónica «De Cée a Mugía» non levan autoría, mais con certeza pertencen á cámara de Ramón Caamaño (Muxía, 1908 – 2007), a quen identificamos a carón da Pedra da Barca, nun dos seus moitos autorretratos.

Deseguida reproduzo o texto:

«De Cée a Mugía»

Era una hermosa mañana del mes de junio. Nos acomodamos en un magnifico ómnibus y salimos del risueño pueblo de Cée con dirección a Mugía, la villa hermana, lugar del ensueño, de la leyenda, de la tradición y de la poesía, que rodeada de las gigantescas olas del Atlántico por un lado y elevadas montañas por el otro, se extiende majestuosa entre la ría de Camariñas por el este y la parroquia de Bardullas por el oeste.

El viaje fue delicioso: continuamente disfrutamos de un panorama ideal, típico de nuestra Galicia, lleno de salud y de aire puro; por aquí lindas casitas de campo; por allá encantadores valles y algún pueblecillo que. erguido entre los peñascos de la montaña, parecía dirigirnos su humilde mirada como suplicándonos detuviéramos nuestra vertiginosa marcha para contemplar sus ennegrecidos muros, testigos de miles de hechos que encierran todo un pasado de gloria y de valor.

Desde que partimos de Cée fuimos gozando de ese lindo espectáculo, que hace al alma salir de si misma para dirigirse al cielo, que, como envidioso de tanta belleza, te envuelve con el intenso azul de sus nubes, que parecen cimentarse en las elevadas crestas de los montes.

A los pocos kilómetros de recorrido, perdimos de vista el mar de nuestra costa, tranquilo y apacible, y continuamos entre la dulzura de una agradable y encantadora campiña.

Nos encontrábamos entusiasmados con el paisaje que aparecía ante nosotros, cuando después de recorrer diez y nueve kilómetros, divisamos allá en lo alto una elevada torre, coronada con férrea cruz, denotando que por allí pasó tambien no olvidada civilizacion: era el antiguo monasterio de San Julián da Moraime, que aun conserva su estilo románicobizantino del tercer periodo; era aquel suntuoso templo de benedictinos, destruido en 1105 por los «latimani» de la «Historia Compostelana», y diez años después asolado por el almirante de los almaoravides Ali-ben-Meinon; era, en fin, aquella histórica iglesia que por donación de Alfonso VII, hecha en 26 de septiembre al abad Ordoño, para premiar servicios prestados por éste en tiempos de guerra, se reedificó en 1119.

Nos apeamos del coche y penetramos en la solitaria mansión, cuyo interior, todo de cantería, compónese de tres naves y ábsides semicirculares, siendo el central cuadrado y moderno, conteniendo uno de los muros laterales arquerías ciegas de doble arco bajo, con otro mayor, con capiteles de hojas. El pórtico, de columnas laterales, adornadas por doce estatuas que aun conservan restos del policromado primitivo, además do denotar gran influencia compostelana, parece estar diciendo que su construcción data de mediados del siglo XII. Luego nos dirigimos al monasterio, que se encuentra a su lado; monasterio antiquísimo, del que comienza a hacerse mención a fines de la oncena centuria, cuando, en 1093, la condesa Argilona hace grandes donaciones al monasterio de Moraime y a su abad Honorio, al que más tarde doña Zoila donó la villa de Sartevagos y su hijo, Diego Froilaz, añadió, en 1122, la Iglesia de Duyo, perdiendo el repetido monasterio parte de sus posesiones per apoderarse de ellas el conde de Trastamara, quien no accedió al mandato de don Juan II, que ordenaba su restitución.

Contemplamos detenidamente sus restos, descubriendo por ellos la gran capacidad que tuvo en otros tiempos, y ya no pudimos detenernos más en la admiración de aquellas piedras memorables, porque al volver la vista, teníamos ante nosotros la ensenada de Merexo y no podíamos partir de allí sin deleitarnos unos momentos con su hermosura.

Abandonamos tanta belleza y reanudamos nuestro camino a Mugía, volviendo a ver otra vez el mar, pero no aquel mar apacible y tranquilo, sino el inmenso y embravecido, cuyas encrespadas olas chocaban y se rompían, convirtiéndose en blanca espuma, contra las empinadas rocas que tan magistralmente cantó en sonoros versos el excepcional López Abente:

Penedos, altos penedos do Corpiño vixiantesodes com’o meu amortristes, barudos e grandes.

Seguimos nuestra ruta y, por fin, llegamos a la hospitalaria Mugía; cruzamos aquel pintoresco pueblo, escondido en un rincón de esta costa brava, de la que hizo eco el gran poeta Ariosto en algunos cantos de su «Orlando furioso», y arribamos a las inmediaciones del santuario de Nuestra Señora de la Barca, extremo septentrional de la península alta y esquinada, conocida por «Cerro de Muxia», contra el que se estrellan los vientos del norte, rompiendo en las rocas de las orillas las ondas del mar, que continuamente cruzan gran número de navegantes, a los que Nuestra Señora de la Barca protege desde su santuario. Alto y severo divísase a lo lejos el faro del Villano que, compadecido de los seres que en los grandes trasatlánticos surcan los mares para buscar en lejanas tierras la codiciada fortuna, les señala el camino que ha de llevarles al término du su viaje.

El santuario posee una puerta principal orientada al poniente y otra lateral que da al norte; el techo es de pizarra, motivo por el cual los romeros que regresan de este santuario entonan una canción que dice:

Nosa Señora da Barca — ten o tellado de pedra;ben poidera tel-o d’ouromiña Virxe se quixera.

En la fachada principal se encuentran las bases para las torres, pero éstas no se han construido. El retablo del altar mayor es churrigueresco, de buena traza, obra, aproximadamente del siglo XIV, en cuyo centro se halla la venerada Virgen de la Barca, con su divino Hijo en el brazo derecho, teniendo un cetro en la mano izquierda; todo este conjunto yérguese sobre los hombros de un ángel, que está en medio de una embarcación que tiene por remeros a dos querubines con uno al timón, sosteniendo el último una carta que dice: «Quién como Dios». La imagen mide en total cuarenta y ocho centímetros.

En el templo hay cuatro altares laterales, habiendo sido dos de ellos dotados de retablos por el párroco, en 1859, y los otros dos, por su traza y pintura, parecen contemporáneos del altar mayor, uno, en el que se halla la imagen de la Virgen del Carmen y del arcángel San Miguel, fue erigido por un devoto en memoria de la aparición de la Madre de Dios al apóstol, y el otro fué también un regalo, viéndose en él esta inscripción: «Está consagrado a San Juan Bautista y a San Roque».

Al lado mismo de la epístola y del Evangelio, se conservan en dos sepulturas las cenizas de los condes de Maceda, que reedificaron el templo, leyéndose en la de al lado de la epístola: «Aquí yace doña María Teresa, condesa de Taboada, viuda del conde de Maceda, muerta en 1727 y trasladados sus restos en 1730», y en la de al lado del evangelio: «Aquí reposa don José Benito Lanzós, conde de Maceda, que falleció en 1725 y fué trasladado en 1730».

A partir del pontífice Clemente XI, en 1718, se concedieron al Santuario de la Barca innumerables indulgencias, que ganan los romeros que asisten a las peregrinaciones, y de los cuales hace referencia la historia, diciendo que llegó a tanto su número, que ya en el siglo XVI fué necesaria la construcción de un hospital en el extremo norte de la villa; hospital del que hoy no se conserva ningún vestigio; era costumbre continuar la peregrinación visitando al «Cristo de Fisterra»; de ahí que, al regresar, ya cumplidas las ofertas, entonasen esta copla.

Veño da Virxe da Barca, — veño d’abalar a pedra, — tamén veño de vos ver — Santo Cristo de Fisterra.

Visitamos «a pedra d’abalar e d’ os cadrises», fuentes de un sinnúmero de leyendas, y nuevamente pudimos contemplar el sublime espectáculo del mar embravecido, que, de vez en cuando, era surcado por una velilla blanca, cuya embarcación se mecía al acompasado son de aquellas enormes olas, tripulada por humildes pescadores que con su corazón henchido de fe y la mirada fija en el Santuario de Nuestra Señora de la Barca, no temen arrostrar los peligros de la lucha que diariamente tienen que sostener contra el furioso elemento para arrancar de su seno el pan de sus hijos.

Después de comer en las inmediaciones del Santuario, retornamos a Cée, y al recordar que todas estas peregrinaciones sirvieron de inspiración a multitud de poetas, vino a mi mente la composición de nuestra inmortal Rosalía de Castro que lleva por título «Nosa Señora da Barca», y aun sin querer se asomaban a mis labios aquellas dulcísimas estrofas:

¡Canta xente… canta xente — por campiñas e por veigas! — ¡Canta pol-o mar abaixo — ven camiño da ribeira!

Ramo de frores parece, — Muxia a das altas penas, — con tanta rosa espallada — n’aquela branca ribeira,con tanto carabeliño — que reloce antr’as areas, — con tanta xente que corre, — que corre e se sarandea.

¡Bendita a Virxen da Barca, — bendita por sempre sea! — ¡Miña Virxen milagrosa — en que tantos se recrean! — Todos van por visitala, — todos alí van por vela, — na sua barca dourada, — na sua barca pequena.

FRANCISCO MAYÁN FERNÁNDEZ

FOTO 1: Aspecto de las encrespadas olas que chocan y se rompen, convirtiéndose en espuma, contra las empinadas rocas.

FOTO 2: Alto y severo divísase a lo lejos el faro del Villano.

FOTO 3: Vista de Mugía, lugar del ensueño, de la leyenda, de la tradición y de la poesía.

FOTO 4: Enorme roca oscilante llamada «d’abalar» que se encuentra en las inmediaciones del santuario.

FOTO 5: Imagen de Nuestra Señora de la Barca que se venera en la villa de Mugía.

FOTO 6: Piedra llamada «d’os cadrises» que según la leyenda tiene facultad de curar de esta enfermedad a los que pasen por debajo.

Publicado en Arte, Fotografía, Historia, Roteiros | Deixa un comentario

«Do reino dos suevos ó dos bergundios». As crónicas do xornalista e viaxeiro Xosé Ameixeiras

(As fotografías que ilustran esta anotación son de autoría propia, agás esta do grupo de Xosé Ameixeiras)

«Do reino dos suevos ó dos bergundios» foi a epígrafe da nova xeira anual organizada polo Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte (SemEsCom), que preside Xosé María Lema Suárez e do que fago parte, coa sempre axeitada e eficiente organización de Chus Barbeira Pose, que desta volta nos levou a viaxar entre os días 17 e 25 de agosto por terras borgoñesas.

Deseguida reproduzo as sempre interesantes e completas crónicas das xornadas desta nosa viaxe cultural, asinadas co pseudónimo A. Lavandeira e escrita por un dos viaxeiros, o xornalista Xosé Ameixeiras, delegado da edición comarcal de Carballo do xornal La Voz de Galicia. Velaquí os textos, que tamén se pode ler no orixinal premendo nas dúas seguintes ligazóns:

Primeira parte

Segunda parte

Do reino dos suevos ó dos bergundios

A. Lavandeira. Borgoña / La Voz

As conferencias-bus do Semescom | Medio cento de persoas percorren dende hai uns días a Borgoña francesa

21 ago 2023

Do reino dos suevos ó dos bergundios. Así se titula a aventura viaxeira deste ano do Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte (Semescom), que consiste nun detido percorrido pola Borgoña francesa. As aulas rodantes ou conferencias-bus profundizan este ano no coñecemento deste territorio moi relacionado coa Fisterra atlántica. De Borgoña eran os devanceiros por vía paterna do rei galego Alfonso VII, criado no mosteiro de San Xián de Moraime (Muxía). A outra conexión moi importante é Vézelay, onde comeza unha das catro vías de peregrinación xacobea medievais máis importantes con fin en Fisterra-Muxía.

A viaxe do Semescom arrincou o pasado xoves no aeroporto Rosalía de Castro de Santiago, se ben en Burdeos xa estaba á espera Pablo Bustelo, da axencia de viaxes Compostela Bus, que é quen tradicionalmente traslada aos viaxeiros do Semescom por Europa adiante. Entre viñedos, campos de millo e xirasois e vacas cherolesas pacendo pacificamente, o grupo realizou a súa primeira parada en Montluçon para mergullarse nas rúas medievais desta pequena cidade da Auvernia. E entre parada e parada, as conferencias-bus.

O presidente do Semescom, Xosé María Lema, vai debullando pouco a pouco a historia da Borgoña, datas e acontecementos para a historia deste territorio francés. Chus Barbeira, ademais de levar a cabo a principal tarefa de organizar a viaxe, tamén elaborou unha guía. Xela Cid disertou sobre as pedras volcánicas da área e o latinista e escritor Pepe Carballude fixo unha ampla introdución sobre a Guerra das Galias, que tivo como protagonista principal a Julio César, os enfrontamentos entre os galos e os romanos e as vidas duns e dos outros. Claro que a seguinte parada foi en Bribacte, unha cidade fortificada, desde donde César levaría preso a Roma ao gran líder galo Vercinxetorix, vencido en Alesia. O presidente Mitterrand proclamou o monte Beuvraiy, onde está Bribacte, Sitio Nacional o 17 de setembro de 1985.

Tamén moi vencellada coa presenza romana na Francia é Autun, outro lugar de parada, cos restos da súa muralla, o teatro e as portas que se conservan de cando Augusto decidiu crear esta cidade. Do medievo queda a catedral de San Lázaro, considerada unha das xoias do románico borgoñés. Os viaxeiros do Semescom, un medio cento como adoitan ser todos os anos, prestaron especial atención a Vézelay, situada no entorno da Montaña Negra, e punto de partida da Vía Lemosina pola ruta xacobea e que tamén pasa por Avallón, outra estación de parada do Semescom. Pasa por Limoges. O lugar de saída é a que foi abadia da Magdalena de Vézelay, onde empezaría tamén a Terceira Cruzada. Chega a ruta ao pobo vasco de Ostabat, onde se funde coa Vía Turonnensis e a Vía Podiensis. O grupo admirou o tímpano da igrexa e outras marabillas do templo e gozaron das rúas medievais, así como das cervexas e o café con xeo do hotel, bar e restaurante Le Compostelle. Nunha das portas da muralla da cidade figura unha placa que pon: Anne jubilaire compostellane. Velezay 1971.

Ata o venres

Esta fin de semana, a comitiva estableceuse en Dijon, capital da Borgoña e a «cidade dos cen campanarios», e continuará o su periplo ata o venres. As conferencias-bus seguirán con intervencións de, entre outros, Antón Losada, Rosa García Vilariño ou X. M. Penas Patiño o as sempre brillantes locucións sobre as reviravoltas da arte románica e gótica de Pablo Sanmartín. Da saúde do grupo encárgase o médico Xan Fernández Garrido.

Unha viaxe ao centro de Galicia polas campiñas da Borgoña

A. Lavandeira. Carballo / La Voz

O Semescom realizou un periplo pola rexión gala durante nove días, entre ducias de hectáreas de viñedos e de historia enraizadas en séculos

27 ago 2023

«Nunca en van, sempre en viño». Este é lema da catedral dos caldos da Costa de Ouro da Borgoña (Francia), o Château Clos-Vougeot, que alberga unha orde de cabalaría moi particular, a Confraría de Tastevin. É un templo da enoloxía histórica borgoñoa e unha das paradas do percorrido cultural que o Semescom realizou durante nove días pola rexión gala, pero quizais unha das más significativas. Unha viaxe ao corazón de Galicia polas campiñas da rexión francesa, nunha transfiguración perfecta das esencias galaicas.

O bus das conferencias do Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte achegouse a un océano de 51 hectáreas de viñedos e a historia da produción vinícola enraizada en séculos. Unha inmersión nas formas e nas infraestruturas coas que os monxes elaboraban unha bebida con selo propio e de prestixio mundial. Recoñecidos personaxes da vida social e política mundial téñense achegado a este lugar para gozar e difundir as bondades dos caldos borgoñóns. Entre eles, Ronald Reagan, Vargas Llosa ou Catherine Deneuve, por citar algúns.

O venres pola noite chegaron ás súas casas os expedicionarios despois dunha xeira cargada de saberes, emocións, camaradería, fraternidade e moitos días de canícula. As aulas móbiles achegaron Galicia á Borgoña ou viceversa. Da Costa da Morte ou da Costa da Solpor á Costa de Ouro. Coas traducións de Rocío Romero e Mercedes Barbeira, os viaxeiros tiveron acceso ás explicacións das diversas guías. Rosa García lembrou como no 1920 o poeta Phíleas Lebesgue traducía ao francés O carreteiro do muxián Gonzalo López Abente, o autor que era quen de «casar as almas ca paixón». Manuel Chouza, noutra proposta sorprendente, fixo comparanzas sobre casos de licantropía entre Manuel Blanco Romasanta, de Esgos (Ourense), e o insólito caso da Besta de Gevaudan, a misteriosa fera francesa que chegou a cobrar ducias e ducias de vidas.

Nada foi indiferente ao grupo que viaxou a bordo do Compostela Bus, de Pablo Bustelo. Nas charlas das aulas, Lema Suárez, o presidente do Semescom, lembrou como o papa borgoñón Calixto II, irmán de Raimundo de Borgoña, pai do rei galego Alfonso VII, editou o popular Códice Calixtino, a enciclopedia do peregrino a Compostela.

En Dijon, a capital da rexión, non quedaron moitos espazos de interese por percorrer, dende o Pazo dos Duques, o Museo de Belas Artes, o circuíto da curuxa, sobre a que Penas Patiño deu a correspondente explicación; templos relixiosos ou barrios con edificacións medievais. Houbo un percorrido pola Borgoña profunda ou Suíza borgoñoa do Val de Ouche.

Unha historia xeolóxica

En Châteauneuf-en-Anxois, os viaxeiros percorreron rúas doutros tempos nas voltas dun vello castelo, e Antón Losada explicou, xunto á igrexa deste fermoso recuncho, a historia xeolóxica que deu lugar á Costa de Ouro e os valores dos chans para a produción de viño.

Auxerre recibiu ao grupo coa maxestade dos tres impoñentes templos e as súas torres adornando a beira do río Yonne. Na catedral de San Estevo, a cripta e os seus frescos con Cristo ao lombo dun cabalo espertaron a admiración de todos.

E na abadía románica de Fontenay, Patrimonio da Humanidade dende 1981, descubriron os rigores da sobriedade que imprimía a orde do Císter aos seus monumentos en aras de non xerar distraccións aos membros da comunidade.

Especial impacto causou a visita ao Hôtel-Dieu, un fabuloso centro hospitalario benéfico fundado no 1443 por Nicolás Rolin. Un inmoble nobre con tellado decorado que inspira grandiosidade no que se amosan as instalacións para o tratamento de enfermos pobres, capela, salas de enfermos de pago, cociña, farmacia e laboratorio e museo.

Un motivo moi axeitado para que Xosé María Lema lembrase a historia da gran liberal e benfeitora Juana de Vega.

Unha das últimas paradas foi en Périgueux, cos seus templos de inspiración veneciana, os restos do anfiteatro e o teatro romanos e impresionante Torre de Vésone, dedicada a deusa Vesunna.

A última noite transcorreu en Bilbao, onde celebraban a semana grande das festas. Un tsunami humano desbordou polas rúas. Algúns gozaron dun concerto de Rodrigo Cuevas na Plaza Nueva. A mañá do venres xa era posible deambular tranquilamente polo paseo fluvial sen unha alma.

E así tornou ao remate unha viaxe que, como comentou Xela Cid, no acto de despedida, transcorreu dende a prehistoria, pasando polo mundo romano, a arte románica, a gótica, as rutas de varias cidades, o viño e, en xeral, a historia, a literatura, a xeoloxía e moitos outros coñecementos de interese para un grupo que leva viaxando dende o ano 2006, baixo aquel entón da guía do arqueólogo francés Le Roux, como lembrou Xan Fernández Carrera na charla de clausura, onde houbo parabéns para todos cantos dunha maneira ou doutra interveñen no éxito dunhas rutas de gran fondo humano, cargadas de amizade e saberes.

Publicado en Arte, Historia, Roteiros | Deixa un comentario