Crebas de verán, as reflexións de Manuel Vilar

Sempre leo con interese os artigos do amigo antropólogo muxián Manuel Vilar Álvarez, compañeiro de angueiras desde hai uns trinta anos cando menos. No seu último artigo no dixital terraetempo fai unha reflexión e unha esculca sobre a presenza do termo “crebas” nalgúns territorios da Costa da Morte e na Gran Bretaña, alén de falar do meu poemario As crebas e das razóns do veto que sufrín na recente Feira do Libro de Cee tan comentado nesta bitácora. Reproduzo o texto completo:
«A palabra creba ten agora notable presenza no noso idioma e non só como efecto de crebar. As crebas son os restos, o refugallo, que o mar deposita nos areais, nas arnelas e nos coídos, especialmente cando o vento vira á travesía, e que algunha xente recolle para volver utilizar dándolle un uso distinto ao orixinal ou moi distinto.
Debe ser creba unha palabra fisterrá (pido perdón por esta incursión no campo da filoloxía) que agora se expande e populariza, e niso algo teñen que ver os poetas e escritores desta zona que a utiliza con frecuencia, así como outros artistas plásticos. Mais eu nunca escoitara até hai pouco esta palabra nesta acepción mariña. Sempre escoitara que as cousas que aparecían especialmente nas praias e nos coídos non tiñan nome, simplemente se dicía “botounas o mar”, “tróuxoas o mar” ou “tirounas o mar”, mesmo os cadáveres, pois cando un mariñeiros afogaba e o seu corpo desaparecía dise que “a de botalo o mar ós nove días”.
Neste agosto estiven por Touriñán falando cos vellos de alí e tampouco lles era coñecida esta palabra, pese a que eles tamén ían mirar o que “botaba o mar”, aínda que o que máis aproveitaban era o argazo para estercar as leiras. Tamén hai quen fala dos raqueiros, palabra que pode proceder do inglés wrecker, pero entendo que entra a través do español. En Camariñas mesmo había un proxecto para crear o museo das crebas.
En Laxe, conversando con vellos mariñeiros faláronme do “matute” ou “ese vai ao matute”, por un que ía mirar pola costa para recoller estes refugallos do mar. Mais matute tamén é unha persoa á que lle teñen pouco aprezo, “que vale pouco”. Nesta vila, que foi porto histórico da Terra de Soneira e agora está encadrada na de Bergantiños, tamén escoitei as palabras “chona” e “chonero” para referirse á xente que ía ao mar ocasionalmente, ou como me dixo un mariñeiro: “si che faltaba un [mariñeiro] collías un chonero”. Estes “choneros” tamén ían ao porto cando había que embarcar madeira, entón eles apiñábana no peirao cando traíana os dos serradoiros á espera de cargala nos barcos. Facían, pois, traballos ocasionais para sobrevivir, “eran tempos de muita fame”, dime un vello mariñeiro. Hoxe volve haber “choneros”, mesmo “legais”, son os contratados polas axencias privadas de emprego.
En varias zonas de Gran Bretaña tamén se fala da “colleita do mar” e en sitios, como nas Hébridas, isto notábase mesmo na paisaxe. Nas zonas máis expostas e propicias para os naufraxios facían os muros das leiras con madeira procedentes dos barcos, mentres onde o mar bota pouca cousa os labregos tiñan que arrincar a pedra para choer as paredes que protexía e delimitaban as súas propiedades.
E lembro o primeiro día de campaña electoral das municipais de 1983. Aquel día houbera no mar un forte temporal e o areal de Nemiña (Muxía) apareceu totalmente ocupada por madeira tropical. Seguramente o temporal varreuna da cuberta dalgún barco. Todos os veciños da zona fomos con tractores a carrexar táboas para as casas, moitos fixeron portas e mobles con elas, ninguén foi aos mitins ese día, nin os candidatos.
Pero agora estamos en tempo de verán e o mar non bota nada, tan só lixo nas praias. Non quería falar das crebas do mar, senón doutras crebas menos materiais. Resulta que o poeta ceense Miro Villar acaba de sacar un poemario con este título: As Crebas. Un poemario no que non hai crebas mariñas e si crebas simbólicas ou que teñen que ver cos sentimentos persoais.
O libro viña tendo unha vida normal: sae á luz porque gañou un premio, o XIII premio de poesía Concello de Carral, foi presentado en Compostela con gran afluenza de público, tamén foi presentado no Pindo e en Muxía. Sen embargo o autor non foi invitado -isto é un eufemismo- a presentalo na feira do libro da súa vila natal, feira que se celebra na semana das súas festas patronais, que son o 15 de agosto. Son as festas da virxe da Xunqueira, chámase así porque a lenda di que a virxe apareceu no fondo da ría no medio dunha xunqueira, unha creba máis. De ter que aparecer agora tería que chamarse “a virxe do Recheo”, porque a xunqueira foi engulida pola especulación.
Mais volvamos ás crebas poéticas. Sen información oficial, pero si oficiosa, todo indica que o autor foi vetado polo alcalde, Ramón Vigo Sambade, imputado no sumario da “Operación Orquestra”. Ao alcalde, tamén presidente da Asociación Neria, non lle debeu gustar que un vello compañeiro de escola rexeitase un premio simbólico, o faro Nerio, e que acompañase o rexeitamento cunha denuncia da corrupción. A subida en votos deulle azos para campar sobre a legalidade democrática e entender as institucións públicas como particulares.
E o poeta demostrou que temos que seguir sendo críticos, especialmente críticos en tempos poucos propicios. Os psiquiatras americanos inventaron a palabra “drapetomania” para falar dunha condición de desorde mental que afectaba aos escravos negros que fuxían das amabilidades do seu servizo e procuraban a liberdade. Mellor estarían ás ordes do amo branco.
Ante o silencio de moitos diante de formas cando menos pouco democráticas, un pregúntase se non teremos medo a procurar a liberdade e optamos por seguir vivindo baixo a benevolencia do poder. E neste contexto a cultura segue sendo un campo de conflitos, especialmente agora cando todo parece indicar que funciona máis ben como un valor de cambio e non como algo que ten que axudar á construción dunha sociedade mellor».