Artigo en QPC (V): «A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María» (III)

(As dúas primeiras fotografías son de Manuel Vilar Álvarez e a terceira de Carmen López, cedida por Alexandre Nerium. Premer nas imaxes para agrandar o tamaño)
Deseguida reproduzo a nova colaboración con QuepasanaCosta. Diario dixital da Costa da Morte, que dirixe Ubaldo Cerqueiro. Desta volta é a terceira e última parte dese longo artigo que intitulei «A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María (III)» e que tamén xa se pode ler nesta ligazón.
«A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María» (III)
En maio de 1995 quen isto asina partillou por primeira vez un acto público con Manuel María, malia termos coincidido xa algunhas veces con anterioridade e moitas máis con posterioridade, mesmo fóra do noso País nas Xornadas das Letras Galegas en Lisboa (que organizara en 1998 o Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades). Foi en Muxía para presentarmos a miña edición literaria dunha Antoloxía Poética (Espiral Maior, 1995) de Gonzalo López Abente, que nacera por iniciativa do antropólogo muxián Manuel Vilar Álvarez e que se publicou nun convenio entre a editorial Espiral Maior, que dirixe aínda hoxe o poeta Miguel-Anxo Fernán Vello, e a alcaldía do concello de Muxía, daquela en mans do nacionalista Bautista Pose Paz. Os organizadores do acto combinamos en que era a persoa idónea para nos acompañar, pois o poeta chairego sempre tivo moito aprezo pola poesía de Gonzalo López Abente.
A edición comarcal de Carballo do xornal coruñés La Voz de Galicia, do mércores, 10 de maio de 1995, publicou unha información a toda páxina que incluía unha crónica do escritor Xan Xosé Fernández Carrera, co título «Recordo para un poeta esquecido», á que pertencen os seguintes parágrafos nos que se salienta a intervención de Manuel María.
Nunha tarde apacible na que o pobo transmitía tranquilidade, o pasado día 6 de maio, foi unha xornada importante no acontecer cultural de Muxía. O seu fillo máis ilustre, o poeta Gonzalo López Abente, recibiu un sinxelo, cariñoso e merecido homenaxe con motivo da presentación da súa Antoloxía Poética. Pero tanto esta sinxeleza, como a falla dunha divulgación informativa, non fixeron disminuír a relevancia do acto. Enxalzado, tanto pola presencia de poetas ilustres da nosa literatura actual como Manuel María, Miguel Anxo Fernán Vello ou Miro Villar, como pola importancia da publicación que se presentaba, que nos ofrece a posibilidade de achegarnos á obra do que foi un dos principais representantes da poesía da época das Irmandades, xunto con Ramón Cabanillas, Noriega Varela ou Victoriano Taibo.
O libro, como indica o seu título, representa unha selección da obra poética do poeta muxián, feita con rigor e minuciosidade por un poeta xove, pero gran coñecedor da obra de López Abente e da súa terra, como é o ceense Miro Villar.
Manuel María, que a pesares de ser de terra adentro coñece ben a obra do poeta muxián, despois de facer un percorrido histórico da súa época, dixo que López Abente tiña as características propias dos escritores da súa xeneración: escribir en galego, simpatizar coas ideas nacionalistas, viaxar por Europa e ter presente o entorno da súa obra. Segundo el, a igual que Manuel Antonio, podíaselle aplicar o calificativo de poeta do mar; pola grande presencia que este elemento ten na súa obra. Ademais, a súa vida estivo sempre marcada pola desaparición da súa dona ó ano de casar, como consecuencia dun parto.
(…)
Finalmente, cómpre salientar outros tres acontecementos de relevo que levaron a Manuel María a visitar a Costa da Morte. Os dous primeiros como celebración e o último como compromiso.
En xuño de 2002 acode ao IES Urbano Lugrís de Malpica de Bergantiños pois a comunidade educativa tomara a decisión de propoñer o seu nome para a biblioteca escolar. Non faltaron as referencias á poesía e á pintura do autor e o propio Manuel María estaría acompañado nesa xornada polo fillo, Urbano Lugrís Vadillo, tamén pintor.
Poucas semanas despois, en xullo acode a Fisterra para participar na clausura do curso da Universidade da Coruña «Aulas no Camiño», dirixido polos profesores e poetas Xosé Leira López e Rosa Méndez Fonte, que poñía remate a unha viaxe de 20 alumnos e alumnas cun recital poético celebrado no Faro de Fisterra e no que interviron os citados dous profesores e poetas, os fisterráns XoánAlberte Moure e Alexandre Nerium e o propio Manuel María.
E, por último, a raíz do desastre ambiental provocado pola marea negra do Prestige, Manuel María tamén fai parte dos numerosos intelectuais que se posicionaron abertamente contra a xestión do accidente e publica o artigo «Visións sobre a Costa da Morte» na súa sección semanal «Homes, feitos e palabras» no diario El Correo Gallego (15/12/2002), no que ofrece a súa persoal interpretación deste territorio e deixa entrever a súa pouca consideración cara a este topónimo, por moi pondaliano que sexa, que contrapón ao de «Costa da Vida».
A Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG) en contra da marea negra promove en 2003 o volume colectivo Alma de Beiramar, cuxos beneficios foron dar na Plataforma cidadá Nunca Máis, e no que Manuel María participa co poema «Verbas ao mar» (Anexo VI) que leva a seguinte nota a rodapé: Antes da tráxica monstruosidade do “Prestige” e das precedentes. En efecto, aínda que estivo nalgunhas das mobilizacións nacionais, ferido pola enfermidade non escribe un poema inédito senón que permite a reprodución dun texto poético que xa se publicara no libro Mar maior (Vigo: Galaxia, 1963).
Os poetas do extinto Batallón Literario da Costa da Morte (entidade activa entre maio de 1996 e maio de 1999) recoñeceron o seu maxisterio nos seus propios versos. O que fora presidente da entidade, o fisterrán Alexandre Nerium, no seu libro Vogar de couse (A Coruña: Espiral Maior, 2003) publica dous poemas con pegadas do chairego (Anexo VII). No primeiro deles o seu quinteto vai introducido polos versos: Cheguei até Fisterra / fin do mundo / aquí / o tempo inmobilízase / e a vida comeza a súa / inexorábel conta cara atrás. Forman parte do poema «Fisterra», aínda que non se citan pola primeira edición reintegracionista senón pola testamentaria que Manuel María deixou na Obra poética completa II (1981-2000) (A Coruña: Espiral Maior, 2001). E no derradeiro verso do segundo poema de Alexandre Nerium, intitulado «Verbas para un mar escoso», que di textualmente: compendio de orballos de amarga deslembranza, hai un xogo literario coa obra Compendio de orballos e incertezas (Santiago de Compostela: El Correo Gallego, 1991).
Finalmente, outro membro fundador do Batallón Literario da Costa da Morte e autor do seu Manifesto, o ceés Rafa Vilar, lembra a súa memoria tamén noutros dous poemas (Anexo VII). No libro Migracións (A Coruña: Espiral Maior, 2008) co título «poeta Manuel» e na obra de poesía infantil Acuarelas (Vigo: Galaxia, 2009)] no texto intitulado «soños na gaiola» que se abre: soños na gaiola / que un día escacharon na tarde / na voz do poeta que do pobo era.