Xoán Creus Andrade: «Pregón das Festas da Xunqueira 2016»

(Fotografía de © Luis Díaz Díaz)
O amigo da infancia e hoxe afamado e premiado arquitecto Xoán Creus Andrade (Cee, 1966), do estudio Creus e Carrasco creado coa súa muller Covadonga, proferiu onte na vila de Cee o «Pregón das Festas da Xunqueira 2016», que reproduciu de maneira íntegra a edición de La Voz de Galicia – Carballo e que do que me fago eco nesta bitácora porque lembra moitos feitos comúns da nosa nenez e da nosa mocidade antes de que os estudos nos levasen a morar en cidades diferentes, Xoán Creus n’A Coruña e eu en Compostela.
Por volta do ano 1986, van xa trinta anos. un grupo de sete mozos “letraferidos” (ou amantes da literatura) constituíramos o colectivo de poesía Un Medio e publicamos nos anos seguintes dous cartafoles en papel satinado que foron deseñados e ilustrados por Xoán Creus Andrade. Cada un deles levaba textos poéticos da autoría de tres dos irmáns Creus Andrade, Humberto, o propio Xoán e un novísimo Estevo; de Xosé María Costa Lago; de Artur Trillo Sendón; de Rafa Villar e de min mesmo.
Velaquí o Pregón. E para as persoas que non sexan da nosa comarca direi que «coreanos» é como nos chaman aos Cee en Corcubión e «pelados» como lles chamamos nós a eles.
«Pregón das Festas da Xunqueira 2016»
Benvidos á Xunqueira!!
Mulleres, homes, nenos e grandes. Coreanos, pelados, fisterráns, pindexos, pelegríns da montaña, xente toda da Costa da Morte!!
Este é o pregón das Festas da Xunqueira 2016, días de ledicia e confraternidade para familias e veciños. Quen vos ía decir que un arquitecto daría o pregón dunhas festas se aquí non se trata de xeometría, nin de construción (inda que, como sabedes, un dos nosos paisanos foi quen fixo a Torre da Berenguela e vaia dende aquí unha homenaxe). Moitas grazas ao alcalde, á corporación e á comisión de festas pola invitación. Tamén a Pepa, magnífico exemplo das grandes mulleres deste pobo. Tamén a Ramiro, que tanto bregou na rede para que eu dera este pregón algún día. E a toda unha xeración de grandes amigos que, despois dos pregóns de Fran e de Paco, os nosos maiores daquela, tamén se merecían esta celebración. Pois sí, aquí me tedes, como todos vos, un ano máis pasando as festas entre comidas, procesións, orquestras, cochitos, tómbolas e tiovivos. Unha ledicia!
Lembro aqueles anos no que o palco se poñía diante da casa do Frente de Juventudes, nesta fermosa praza, ao lado da casa dos Jallas, vaia unha aperta para eles alá onde estean. Si, bidóns e táboas que construían o escenario para que tocase… A Palma, a nosa grande orquestra, uns músicos que tiveron a habilidade de situarse na raia entre Corcubión e Cee e así tanto picaban na Xunqueira como en San Marcos. Músicos e albaneis!!. Mono de obra e platillos de madeira que tamén servían para recebar. E nós, agochados por baixo do palco a ver si, entre as fendas das táboas pillábamos as incribles perspectivas nas profundidades das minifaldas das gogos.
Lembro o guapos que nos poñían a todos. E a sesión vermú entre as fermosas árbores desta praza. Todas as familias baixando a un espazo que ese día é o centro do mundo. Tamén lembro as escaramuzas identitarias pola noite, o movemento das pandillas, sobre todo entre as xentes do eixo costeiro Muxía-Fisterra-Corcubión-Cee; ou cando viñan uns jevis da Coruña moi perigosos. E nós a bailar Obús e Barón Rojo. Tamén esperando por esas baladas para, como di meu amigo Xurxo Souto soltar aquelo de: Que nena, jastas pista?
A festa é unha das maiores expresións da relación entre as persoas dun pobo, pois mestura valores cidadáns ao través de tódalas súas manifestacións: a institucional, a relixiosa e, por suposto, as relacións sociais. Fixádevos no nome da nosa Señora da Xunqueira, xuncos e eira, eu vexo aí a reivindicación dun lugar da natureza xunto ao nome do noso espazo colectivo máis relevante: a eira. A Xunqueira representa a construción dun lugar común a partir de entender a natureza como unha arquitectura: a catedral de xuncos, o refuxio, o sanatorio natural. A igrexa, a casa.
Unha das cousas que máis me gustan das festas é precisamente ver como os lugares que tanto percorremos a cotío, sen darnos conta, os reivindicamos nestas datas como espazo colectivo. Ano tras ano é o momento no que volvemos a velos cheos de xente, coa pretensión de desfrutalos. E canto teño desfrutado deles cos meus amigos. Como dicía miña nai eu deixábame levar por calquera sempre que houbera falcatruada. Así que eu esforzábame en saber das habilidades dos da miña quinta e aparecía envolto en toda canta falcatruada se facía no pobo. E así fun amigo de todos e lembro con moito cariño moitos recordos deles e dos escenarios por onde nos moviamos. Os nenos saímos á rúa para ir coñecer un territorio que comezaba na casa, pasaba pola rúa e dende aí explorabamos o descoñecido: outras rúas, outros barrios e os espazos intermedios, tan importantes. O centro de Cee tiña unha estrutura moi clara, caendo en pendente entre a estrada e o mar. Rúa de arriba, onde eu estaba, o espazo intermedio dos calexóns e a Praza. Cantas veces, indo á praza, me perdía no espazo intermedio. E cantas máis cando pasaba da praza á ribeira. Moi lonxe quedaban a Armada, as Escavanas ou as Casas baratas.
A percepción do movemento entre os espazos que percorremos é, en realidade, a mesma percepción da vida. Por iso é tan importante manter a calidade e a interconexión entre eles. Se a mín me gusta a arquitectura é porque permite construír iso, non só unha forma ou materialidade, senón a propia historia da xente. Tamén historias negras que non imos sacar nun día de festa. Centos delas, de todo tipo, que tiñan como escenario os lugares de dentro e fóra do pobo. Mesmo no mar. Para min foi un gran descubrimento percorrer os lugares do mar: aqueles que saen á superficie como as Lobeiras ou os Carrumeiros; mais tamén eses lugares afundidos onde viven peixes mesturados con historias de naufraxios. O mar é un territorio ligado á terra, forma parte da mesma cousa, manifestándose coma o monumento vivo máis grande de Galicia: a mallante, a franxa de costa que cambia coa marea. O que eu chamo Espazo Batente. É o noso máis prezado tesouro, o lugar onde se trenza a nosa identidade. Isto non o sabía Sra Draga cando veu recalar na nosa ría. Penso que Sra Draga foi unha firme competidora da Virxe da Xunqueira naquilo da construción dun lugar durante moitos anos. Aquel barco lento que cuspía area tapou a ponte de Globa, a rampa de Eulogio, as escaleiras de baixada á ribeira, o atrio do mar, os hórreos da beira, deixando sen sentido o balcón do único cine que coñezo dende onde se podía pescar. Tamén é verdade que tapou as tripas dos matadoiros, os verquidos incontrolados ou a árbore de lixo baixo o Banco dos Pescadores. Foron as datas do gran cambio, do paso firme de Cee cara unha nova vila con moitas máis vivendas, centro de saúde, mercado, hospital, piscina e centro comercial. Mais tamén con menos patrimonio. Cantas casas bonitas se perderon!. Con menos relación co mar e iso si, coa aparición de moitos espazos aos que non lle sabiamos dar uso. Espazos intermedios que requiren agora atención. Foron tempos de tomar decisións difíciles e, inda que con moitas dúbidas, apostar por un proxecto. Os proxectos son momentos de unión (fermoso nome o de Unión Club Cee), mais cómpre atinar e sobre todo resolver os seus bordes. Coser un espazo construído é un traballo colectivo. Aparecen as actividades de todos os axentes, mesturados con fincas, regos, paredes? intereses.
Quixera pedirvos que, aparte de desfrutar da festa, reflexionedes nas comidas destes días, sobre a unión e o potencial que este pobo ten para facer cousas bonitas. Hai moitas cabezas ciscadas por fóra e moitas máis aquí dentro. Só hai que xuntalos como nunha cadea. Non podemos comportarnos como se xa non se puidese cambiar nada, como se aceptásemos que este pobo non pode mellorar. Hai moitas cousas que están aí e que teñen un gran valor. Non velas é o principal motivo polo que desaparecen. E a miña obriga é recordárvolo. Para construír serve unha lousa de pedra (deixándoa no seu sitio, non como ocorreu co lavadoiro público), o azulexo histórico dunha fachada ou unha galería (non como está a ocorrer e vai ocorrer coas casas da rúa de arriba), unha árbore (como as que perigan na horta de Palmira) ou un muro (como os que marcharon de tantos camiños). Son materiais que herdamos, mais tamén son ideas, pensamentos que tiveron os nosos antepasados. Sen memoria non hai cultura. Non hai vida. Quen esquece as referencias é un ser dixital, coma calquera pokémon que anda por aí. ¿De onde credes que saíu a forza para que se formara todo un Batallón Literario de grandes escritores, ou insignes médicos, actores, historiadores, avogados, biólogos, químicos, mestres e tantos outros profesionais. Máis tamén tantos bos empresarios, construtores, carpinteiros, vendedores de miñocas?. Todos son nomes importantes, mulleres e homes que saíron de aquí, que están aquí ou se achegaron aquí e que dificilmente esquecerán este recuncho. Sempre serán necesarias novas ideas e persoas que busquen a mellora dun pobo poñendo por diante o ben común. Hai moito camiño que facer, moitas cousas que nos quedan por celebrar neste pobo. Moito que investigar e aprender, xunto con todos os veciños da comarca, ¿Que sería de Cee sen Corcubión, sen Fisterra, Muxía ou Dumbría? Unha illa, un cacho de terra solta. Hai que xuntar forzas, preservar e construír coa idea de mellorar o noso pequeno mundo con ideas e feitos do gran mundo. Temos que prepararnos e, como non podía ser doutro xeito, buscar entre os xuncos e celebrar os achádegos cantando aquilo de:
Ven a Cee
Ven a Cee
Os días da Xunqueira
Non cho volvo repetir
Tes moitos motivos para vir
Aquí terás viño
Bo xantar
E moita festa
Viva Cee!!
Viva a Virxe da Xunqueira!!
Xoán Creus Andrade