Victorino Abente y Lago (Muxía, 2 de xuño de 1846 – Asunción, 22 de decembro de 1935)

(Premer nas imaxes para agrandar o tamaño)
Entre o 14 e o 15 de maio conmemóranse os 201 anos da independencia da República do Paraguai. Até o buscador google (que llo negou ao Día das Letras Galegas) tivo a ben adicarlle un dos seus doodles, tal e como xa fixera o pasado ano durante o Bicentenario, daquela o motor de busca presentara un deseño coa bandeira da República.
Porén, para nós, a República do Paraguai relaciónase co feito de que un emigrante muxián, Victorino Abente y Lago, sexa considerado un dos máis importantes poetas nacionais. Traduzo a biobliografía publicada no Breve Diccionario de la Literatura Paraguaya:
ABENTE Y LAGO, Victorino (Muxía, 2 de xuño de 1846 – Asunción, 22 de decembro de 1935). Aínda que galego de nacemento, a súa vida e a súa obra identifícanse co Paraguai desde a súa mesma chegada a Asunción en momentos difíciles e tráxicos da historia paraguaia (marzo de 1869), cando as tropas aliadas (soldados arxentinos e brasileiros) ocupaban a capital. Relacionado co segundo tramo do romanticismo nacional (que se inicia coa posguerra do 70) e aínda co posromanticismo, colaborou en varios xornais da capital, onde tamén publicou gran parte da súa obra poética. Creador de poemas dedicados ao renacer da súa nova patria (despois da tráxica Guerra de la Triple Alianza) e apropiadamente coñecido como “poeta de la resurrección nacional”, Victorino Abente y Lago tivo a sorte de ver triunfante ao Paraguai na súa guerra contra Bolivia antes da súa morte acontecida en decembro de 1935. Os seus poemas, dispersos en diversos xornais e revistas daquela época, foron recompilados e publicados postumamente en Asunción polo seu neto Cándido Samaniego Abente nun volume intitulado Antología Poética: 1867-1926 (1984).
En castelán os seus poemas máis sobranceiros son: “Sibila paraguaya”; “El oratorio de la Virgen de la Asunción”; “La tejedora de Ñandutí”; “El Salto del Guairá”; “Mis dos patrias” e ducias de obras máis.
Alén diso, no portalguarani.com pódese ler unha importante escolma da súa obra, que se completa nestoutra ligazón.
Ou tamén en letrasparaguayas.blogspot.com.es.
E outra breve biografía e ligazóns no portal cubano ecured.
Finalmente, estas dúas últimas fotografías en asunciondeantes.wordpress.com, tamén a segunda, que reproducimos coas correspondentes notas a rodapé e que pertencen ao arquivo persoal de Jose Luis Ardissone Nunes.

(Lago en “Villa San Rafael” del Sr. (entre 1910 y 1915). Francisco Guanes.La quinta Guanes está frente a Mburubichá Roga y se extendía hasta la Av. Artigas. En la foto Don Victoriano Abente y Lago y su esposa María Haedo Machaín)

(El poeta Victorino Abente y Lago, gallego de nacimiento, pero paraguayo por elecciòn, en sus ùltimos dìas, acompañado de su hija Manuela. Es autor, entre cientos de poemas, de “La Sibila Paraguaya” y “Saltos del Guairà”)
Pola nosa banda, na antoloxía De Pondal ao Batallón Literario. 120 anos de poesía na Costa da Morte (Sotelo Blanco, 2009), edición literaria de Modesto Fraga e eu propio, incluímos os poemas en galego que se coñecen e a breve anotación que agora reproduzo:
VICTORINO ABENTE LAGO (Muxía, 1846- Asunción – Paraguai, 1935)
Obra poética:
Antología poética 1867-1926, ed. Cándido Samaniego Abente (1984)
Figura na obra de Eugenio Carré Aldao, Literatura gallega (1911)
VOLTA PR’A TERRA
Eu de soedades morría
Nas terras de donde veño
E volvín para Mugía
Miña vila, donde teño
Gardad’a miña alegría.
Da Virge da Barca ô par,
Abogada do mariño,
Está o meu querido lar
Ô pe do monte Corpiño.
Junta da veira do mar.
Da Virge a branca capela
Desde longe estase vendo
Perto da pedra da vela
E os tombos do mar, fervendo,
Escachan debaixo d’ela.
Alí na costa bravía
Abala a pedra da Barca
Que chama para Mugía
Gente de tod’a a comarca
Nos días de romería.
Da genio ver cando chea
De romeiras e romeiros
Soando a pedra abanea
E ao compás dos pandeiros
Botan cántigas da aldea.
Cousas do tempo pasado
Fálanme todo o que miro
E o corazón magoado
Ceiba un profundo sospiro
Do fondo peito arrincado.
Naquelas brancas ribeiras
Cantas veces rebuldando
Os pes mollaba nas veiras
E aos tumba-gatos jogando
Pasaban houras enteiras…
No medio da praza aquela
Jogaba as veces o trompo
E outras veces a estornela
E unha vez casi me rompo,
Co palán, unha canela.
¡Ai como miña alma chora
Aqueles tempos pasados
que ja non volven agora!
¡Anos tan empauliñados
Aqueles que pasei fora!
Cousas do tempo pasado
Fálanme todo o que miro
E o corazón magoado
Ceiba un profundo sospiro
Do fondo peito arrincado.
Mugía, 1881
LEMBRANZAS
Eu sinto melancónico consolo,
cando despertan os recordos meus,
vendo a Pena do Paso e o alto Bolo
de Domingo de Deus;
Pedra da Vela, Sala do Perello,
así chamada, porqu’en tempo antigo
contan que d’ese alcume un xastre vello,
para coser, alí buscaba abrigo.
Os montes do Corpiño e o Pequeno,
Furna da Richinola e os Malatos,
onde cando era neno,
xogaba c’os demais aos tumbagatos;
a perigrosa Pedra de Xaviña,
as pedras do Carreiro,
as areas da Cova, Cruz, Esteiro,
e a fonte da Pedriña;
a Pedra d’ abalar tan venerada,
pois da Virxen da Barca o nome ten,
e donde vese á xente arrodillada
que de lonxe a cumprir promesas ven.
A Buitra, que de cote está bruando,
o Vilán, xigantesco penedal
que polo mar esténdese, arredrando
os tombos que lle tira o temporal;
e outras lembranzas máis veñen á mente
cando hai vaga de mar e romper vexo
a Guieira, o Corpiño de Chorente
e a costa de Merexo.
De xeito que non hai no meu Muxía
curruncho nin petouto,
que, sexa moito ou pouco,
non me lembren os feitos d’outro día;
e dende que pisei a terra amada,
de cote vendo estou
c’os ollos da miñ’alma asoedada,
os encantos do tempo que pasou.
Muxía, Nadal, 1907
VIRXEN DA GUÍA
¿Por qué tanto s’apresta
toda a xente das dornas este día?
Porque son de Carreira e van á festa
da patrona de alí, Virxen da Guía.
Rematan de coce-la caldeirada,
ben feita, cuciñada
entre as pedras da praia.
Tiña patacas, raia,
aceite, sal, pimento,
e non sei se algún outro condimento.
¡Qué ben arrecendía todo aquelo!
¡Reconcho! Daban ganas de comelo.
Logo moi satisfeitos
a casa de Martínez van dereitos
facer contas con el,
importe da langosta,
que colleran pescando pola costa.
Sírvelles, Ismael,
vasos cheos de viño,
e dispois compran caña pra o camiño.
As dornas alá van, deixan a ría
da vila de Muxía:
con bon vento xuntiñas navegando,
soltas as velas, firmes as escotas,
asomellan un bando
de brancas gaivotas
que van do mar ás rentes aleando.
¡Qué cheos de contento
todos eles están!
botando cantareas,
lixeiros van, deixando a sotavento
a Buitra, Touriñán,
as de Nemiña e Duio albas areas,
Punta da Nave, cabo de Fisterra
onde a sirena berra
cando hai gran cerrazón que bota medo,
despois a Monte Louro e Corrubedo,
Ría de Arousa… están na sua terra.
Chega o día da festa, os pescadores
a misa van primeiro,
e cumpren sua promesa,
agradecendo á Virxen seus favores
por sacalos con ben da sua empresa,
mas tarde empezan a gastar diñeiro:
comen, beben e bailan á sua gana,
tod se vai en gastos de alegría,
de modo qu’ese día
a casa toda vai pola ventana.
Volven ao mar para gana-la vida;
na hora da partida,
suas mulleres na ribeira están,
e cando xa moi lonxe ven as velas,
chorando dicen elas:
– ¡Miña Virxen da Guía! ¿Volverán?
Muxía, mes de San Martiño, 1909
PONTECESO
Estóu na terra de Ponteceso,
frondoso berce do meu curmán,
galaico bardo de moita sona,
cantor do triste preso de Orán.
Ouzo as campanas d’Allóns e sinto
que magoando meu peito están,
porque me lembran o prisioneiro
que chora lonxe do patrio chan.
Altos pinales cobren os montes,
fermoso río recorre o plan,
garrida terra pola que xeme
aquel penado con tanto afán.
Famosa terra que serás de cote
nos moitos anos que pasarán,
nunca esquecida polo recordo
do teu poeta bergantiñán.