Unha lectura do artigo do poeta Emilio X. Ínsua «As campás badalan tamén na poesía galega»

(Foto tirada do portal www.turismocostadamorte.com)
O poeta e profesor Emilio Xosé Ínsua abriu na primavera pasada unha interesante bitácora denominada A ínsua do Ínsua, que se caracteriza por ser un repositorio de artigos e textos de considerable extensión (algún xa publicado con anterioridade), nos que sobrancean as temáticas dos estudos literarios e históricos.
A súa última entrega a día de hoxe é o magnífico artigo «As campás badalan tamén na poesía galega» no que realiza unha profunda cala sobre a presenza das campás no noso discurso literario, xa desde os tempos do Rexurdimento, con mencións explícitas á obra poética de Eladio Rodríguez González, de Xosé Crecente Vega, de Valentín Lamas Carvajal, de Amado Carballo, de Mato Vizoso, dos máis descoñecidos López Saavedra e Mariño Lago, de Ramón Cabanillas, do noso contemporáneo Xosé Vázquez Pintor, de Rosalía de Castro, de Amador Montenegro ou de Manuel Antonio.
Entre eles, é grato para min atopar a voz do muxián Xervasio Paz Lestón (a quen consagrei a miña tese de licenciatura, A poesía galega de Xervasio Paz Lestón. Edición e estudo. Edicións do Castro, 1998). Deseguida reproduzo os parágrafos nos que Emilio Xosé Ínsua evoca ao poeta muxián:
Tamén se relaciona o “toque de defuntos” coa data do primeiro de Novembro, de tan viva tradición no noso país. Mentres nalgunhas zonas os nenos saían á rúa con colares de ‘zonchos’ (castañas cocidas sen pelar, ensartadas logo nun fío), para llas regalar a quen encontrasen, e mentres en toda Galiza as familias enchían (e aínda enchen) de flores as tumbas dos seus seres queridos, as campás de moitas igrexas batelaban este toque longo e pausado, poñendo unha nota de seriedade e reverencia en todos os corazóns. Por iso o poeta muxián Xervasio Paz Lestón, emigrado na Arxentina desde 1911 e activista da “Irmandade Galega”, pedía:
Camposantiño aldeán
que acougas cabo da igresia
cuberto de herbas vizosas […]
Camposantiño aldeán,
esto pedirte quixera:
Cando o ban-ben das campanas
se espalle pol-as aldeas
neste día de difuntos
para falarlle as concencias
que, entre os fumes da ilusión,
somos aves pasaxeiras;
cando os bronces resonantes
sua oración de bronce rezan,
dilles que o fagan tamén
pol-os que, nados na aldea,
foran deixal-os seus osos
en chan de patria estranxeira:
pol-os que nunca serán
abono pras tuas herbas
¡e que viviron soñando
volver, algún día, a Terra!
Pola miña banda, engadirei que este poema intitulado «Camposantiño aldeán», publicouse na revista que editaba en Bos Aires a ABC do Partido de Corcubión, de nome Alborada, nº 133, outubro a decembro de 1946. Aparece datado polo autor “2-11-1946”. Na nosa tese de licenciatura tamén recollemos outro poema co mesmo título nun manuscrito do poeta muxián no que tan só coinciden os dous primeiros versos, o que leva a pensar nunha versión anterior ou posterior. No poema publicado, escrito no día de defuntos para honrar a memoria dos seus devanceiros, os versos centrais describen o camposanto da parroquia como espazo que simboliza a sinxeleza das cousas fronte á soberbia e a opulencia dos que queren perpetuar a desigualdade mesmo despois de faleceren.
Na obra de Xervasio Paz Lestón hai moitas outras referencias ás campás, mais engadirei esta, un poema sen título que lembra o son das que escoitaba na súa infancia en Moraime. Velaí:
(Sen título)
Rexa campá de Moraime
que escoitei dende pequeno
no meu lugar de Serantes
con alegrías ou medo,
según anunciaras festas
ou doorosos sucesos,
cántas veces che lembrei
baixo de extranxeiros ceos.
I, agora, sin faltar día
porque xa me sinto vello
e vivo máis de recordos
que de ambiciosos anseos…
Teu soar de mediodía
revoiando pol-os eidos
poñía pausa ô traballo
dos nosos duros labregos,
a hora de lusco e fusco
subía a oración aos beizos
i o seu dobrar de difuntos,
na noite espertaba o medo.
Teu repinicar nas vispras
dos parroquiales festexos
i o da procesión saída
pra dar volta ao cruceiro,
tenme enchido de ledicia
naqueles tempos de neno.
Entre a creencia i a duda
vai e ven meu pensamento,
de xeito que xa non sei
si, en verdade, dudo ou creo.
Na diada de difuntos
cando voiando no vento
os tristes sons das campás
rachan da noite o silencio
coido escoitar teu soído
coma nos tempos de neno,
orando pol-os que acougan
no parroquial cimiterio
e por cantos non deixaron
que lles ofreza seu rezo…
Rexa campá de Moraime
que escoitei dende pequeno:
como che quixera ouvir
outro sete de xaneiro
arrodeado dos meus
no feliz fogar paterno,
mais é un querer imposibre
porque a impía man do tempo
foi cumprindo a sua misión
hasta que deixou valdeiro
e soio invisibres sombras
pasean baixo seu teito…
O interesante artigo de Emilio Xosé Ínsua levoume á lembranza da presenza das campás na miña propia obra poética e abofé que existe, aínda que se callar dunha maneira máis tanxencial, como lembrei en agosto de 2011 nesta anotación «As campás de Santo Hadrián de Toba», que tamén recolle un dos textos do meu primeiro libro de poemas, un sonetario que rematei de escribir contra 1990 e que intitulei Ausencias pretéritas (Espiral Maior, 1992). O soneto está inspirado no poema de Fernando Pessoa intitulado “Já ouvi doze vezes dar a hora”, verso que eu sitúo como primeiro hendecasílabo do meu texto.
Já ouvi doze vezes dar a hora
no reloxo da igrexa que hai en Toba,
música de badalo que enche a alcoba
e que estará comigo nesta aurora.
Non entendo o porqué desta demora,
de non saber de ti nin unha nova
mais non hai deste cuarto quen me mova
nin quero espreguizar polo de agora.
Prefiro apodrentar de sede e fame,
só desexo e cobizo un apetito:
ter o teu corpo espido a carón miña.
Retornar de contado ao lento exame
escoitando o tremor máis inaudito,
trabexando con forza cada liña.