Tres poemas de Gonzalo López Abente na memoria de Manuel Curros Enríquez

(Retrato de Curros antes da sua viaxe á Habana, vía culturagalega.org, do Álbum da emigración do Consello da Cultura Galega)
Tal día coma hoxe, o 7 de marzo de 1908, Manuel Curros Enríquez morre na Habana. A biografía e a obra deste autor sobranceiro do Rexurdimento inflúen moito na creación literaria de Gonzalo López Abente, até o punto de ser explícita en tres poemas de diferentes épocas que lembran o maxisterio do autor celanovés sobre o escritor muxián que recollín na edición da súa Poesía Completa (Espiral maior, 2013, en coedición coa Fundación López Abente).
Cronoloxicamente, o primeiro deses poemas de López Abente de ton elexíaco intitúlase «A volta do bardo» e engade debaixo en cursiva Á chegada do cadavre / do gran Curros Enríquez. Apareceu na súa opera prima Escumas da ribeira, que se publicou na Imprenta de Juán Pérez Torres, en Madrid, sen data de edición. Soamente dous autores aventuran unha datación, Otero Pedrayo escribe “Seu primeiro libro Escumas da ribeira saiu no 1911 e dise que por a infruencia de don Xoaquin Arias de Miranda, cuia amisade decidiu ó calado poeta”, e Méndez Ferrín que o data dous anos despois con interrogante. Porén, a primeira recensión do libro que atopamos saíu na revista bonaerense La Voz de Galicia, núm 45, do 12 de setembro do 1914, da man de Conde de Cela, pseudónimo do xornalista e director de Suevia, Joaquín Pesqueira.
O segundo leva por título «Lembrando a Curros», que primeiro viu a luz no suplemento de El Noroeste, Terra a Nosa, 3. A Coruña, 28 de febreiro de 1919. Porén, non aparece en ningún libro até que se publica no apartado «Recobrados. Cuarta y última parte» do libro póstumo Decrúa, que se publicou na emigración tres anos despois do pasamento do autor muxián, con colofón no 11 de xullo do 1966, na bonaerense Imprenta López, e dentro das Edicións Muxía (1966), que dirixían o sobranceiro galeguista Arturo Cuadrado e o seu curmán Horacio Bermúdez Abente, este último escribe un pequeno prólogo que chama «Noticia» para xustificar a publicación das «cuartillas» orixinais que viñeran parar ás súas mans.
E en Nemancos, o último poemario de pre-guerra de López Abente, publicado na colección Nós, vol. XXVII, na Coruña (1929), aparece o longo poema «Unha oración», que leva esta introdución: A Curros Enríquez, no acto / da colocación da primeira pedra / do seu moimento en Celanova.
Con pequenas enmendas na lingua foi reproducido na antoloxía de varios autores Homenaje a Curros Enríquez en su centenario 1851-1951, A Coruña, setembro de 1951, e tamén na emigración arxentina na revista Galicia, Federación de Sociedades Gallegas, Bos Aires, 1159, 20 de outubro de 1951.
Velaquí desguida os tres poemas currosianos de Gonzalo López Abente:
A VOLTA DO BARDO
Á chegada do cadavre
do gran Curros Enríquez.
O espíritu quizáis d’homes barudos
que noutrora chegaron
tras do sol que constantes adouraron
e aquí, quedando pol-o asombro mudos,
axionllados viron
qu’os mares o enguliron;
o espíritu d’aqueles ascendentes
que soberbos erguiron
o tempro máis famoso
qu’ollaron as nereidas e as ondinas
dend’as augas ferventes
d’este mar proceloso,
latexa n-as ideas pelegrinas
que bulen n-a miñ’alma,
como bulen as brétomas n-a terra
y-os furores qu’encerra
en aparente calma
este mar que ademiro e que me aterra.
Idólatra do sol, nas altas penas,
com’aqueles abós, miro á oucidente;
mornas rayolas bícanme n-a frente
e corre fogo po-las miñas venas.
¡Negras sombras qu’a Pátria m’envolvedes
n-o mantelo loitoso
da noite aceda d’ilusións despida,
por min non esperedes
qu’o corazón impúlsame animoso
á seguir c’o desexo ao sol radioso,
imán da miña vida!
Se soupera cantar, se fora un bardo
qu’a y-arpa ll’arrincase docemente
as armonías que n-a y-alma gardo…
¡qué de cousas diría…! Tenramente,
com’o marmulo lánguido das brisas
e salayos d’amor
nacidos antre bágoas e sorrisas
d’un máxico sopor,
irían os preludios do meu canto
penetrando n-as almas delicadas
e crecendo, crecendo paseniño,
revolvería o niño
das lembranzas amadas,
e ao fin, bramando, a cántiga violenta
resoaría n-os peitos c’o espanto
que resoa n-os mares a tormenta
………………………………………………………..
………………………………………………………..
¡Ah! ¿Quén poide seguir ao pensamento?
Espíritus dos meus antepasados,
volvede á erguer conmigo outro moimento
com’o que foi guindado pol-o alento
dos mónstruos por cen anos agobiados.
¿Qu’é o que pasa, que as leis se cambëaron
da sabia Natureza…?
Sostédevos, penedos, co-a firmeza
que sempre en vos hacharon
os tombos d’este mar enfurecido,
porqu’eu perdo o sentido
e váiseme a cabeza…
Volve pr’atrás o sol. Aquel regueiro
de pálidas rayolas que s’adianta
pol-o azul feiticeiro
que dos mares ao ceo se levanta,
vai bordando unha franxa branca e pura
sobre o celeste tul
que cobixa esta terra sin ventura,
cal doce pabellón branco y-azul.
E ven pr’aquí; ¡máis cómo ven, Dios santo!
fermoso, si, pro branco com’a lua
y-en vez de fogo n-a mirada sua
da morte trai o tenebroso espanto.
E trai tamén a y-arpa pendurada
que fixo resoar con voz potente,
y-esa voz ha de ser eternamente
pol-os aires da terra conservada.
* * *
Erguede o tempro, espíritus, erguede
n-esta costa soberba
ond’o voso recordo se conserva;
á traballar volvede;
espíritus, movede
estas penas xigantes,
e un tempro, como d’antes,
n-un instante formado,
atope o sol amado
qu’espléndido onte foi par’oucidente
y-hoxe ven frío, pálido e sin vida
pra poder acougar eternamente
n-o brando seo da súa nai querida.
LEMBRANDO A CURROS
Hai vibracións de almas inmortás, sensibres,
que de cote voan no ambente da terra;
onde armoñosas, tremecentes, libres,
que rebeldes rolan predicando guerra
—guerra a os opresores, guerra â tiranía—
e que tamén rolan predicando amore
pro os asoballados que sofren a fría,
fatal coitelada do aceiro da dôre.
Poeta subrime das verbas ardentes
que o son meiguiceiro deixaches acó
de aquele “Nouturnio” baril, no que as xentes
entenden a o sapo que canta cro, cro.
Inda os “tangaraños” da patria son minguas
e crúas feridas, que leva na entrana,
e ainda esta fala é o Cristo das linguas
cravado no cume de esquiva montana.
Que refungue a tralla da tua xenreira,
poeta de verba baruda e adina,
contra dos cativos que ergueron bandeira
no esterio rezago dunha bailarina.
UNHA ORACIÓN
A Curros Enríquez, no acto
da colocación da primeira pedra
do seu moimento en Celanova.
Mestre:
Unha oración, unha sinxela
pregaria —avelaíña relucente
erguéndose a través do craro ambente
a morrer no fulgor de linda estrela.—
Oración de un devoto, de un de tantos
que hoxe te lembran no solar nativo…
Celanova feliz, grorioso arquivo
de poetas e santos.
Quen non puido facer pelengrinaxe
deica o teu santuario milagreiro,
prega homilde no seo silandeiro
do máis barudo galicián paraxe.
Tempro soberbo pra rezar. Bravía
costa pedregullenta
e un fero mar que alenta
con rexa rebeldía.
Escumas na rompente bruadora,
outos penedos, cabos atrevidos…
Grandiosa escena para os estalidos
da tua musa varil e loitadora.
Mestre:
Unha oración suba da terra,
—volvoreta no ouro da mañán—
rezada antre o balbor de Touriñán
na adusta soedade de Fisterra.