(Portada do libro e fotografía do poeta tirada do blogue cadernoarraiano. Premer na imaxe para agrandar o tamaño)
Máis unha vez facemos referencia ao calado ou pouco publicitado, porén excelente e impagable labor do portal poesiagalega.org, rótulo identificador dunha base de datos e dun repositorio sobre a poesía no campo cultural galego nos últimos dous séculos, proxecto que dirixe o poeta e profesor Arturo Casas e o seu equipo do GAAP (Grupo Alea de Análise Poética).
Desta volta, entre as novidades, que agora son máis espazadas pola ausencia de axudas públicas á investigación literaria, reproducen outro traballo da miña autoría, co título «Xoán Carlos Domínguez Alberte: Incivil», recensión publicada orixinalmente na revista A Trabe de Ouro: 81 (xaneiro, febreiro, marzo de 2010) e que tamén estaba recollida na páxina de recursos da web da AELG (Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega) nesta ligazón en pdf.
No repositorio poesiagalega.org fanlle esta entrada ao meu traballo:
«Recensión do libro Incivil, de Xoán Carlos Domínguez Alberte, cuxa primeira parte, “De memoria”, xunta once poemas que teñen como fío a lembranza dos anos inmediatos da guerra e da posguerra, sobre todo a represión nas súas múltiples formas e a memoria dos desaparecidos, así como a resistencia antifranquista. Na segunda parte, “Eles”, e a terceira, “Elas”, individualízanse algúns dos represaliados na comarca natal do autor. “A loita continúa” xunta novos poemas que se pechan con “Incivil” e cunha paráfrase de “Onde o mundo se chama Celanova”. Un apéndice final ofrécenos información sobre os lugares da represión e os nomes dos represaliados, no ronsel dos últimos traballos de investigación da memoria histórica ou da memoria republicana».
Na ligazón antes citada pódese ler un pdf co artigo completo, que tamén agora reproduzo. Velaí:
Villar, Miro (2010). “Xoán Carlos Domínguez Alberte: Incivil”. A Trabe de Ouro, 81. Tomo I/Ano XXI/ Xaneiro. Febreiro. Marzo. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco, 121- 124.
Xoán Carlos Domínguez Alberte
Incivil
Noia: Toxosoutos / 2009 / 142 páxinas
[→ 121] A primeira vez que escoitei pronunciar o adxectivo incivil, relacionándoo coa guerra española, foi na voz do profesor Xesús Alonso Montero, que asina o prólogo «Palabras preliminares: O poeta da nosa memoria republicana» a este libro de poemas da autoría de Xoán Carlos Domínguez Alberte, intitulado tamén Incivil. Sucedeu no ano 1996, nun curso de doutoramento que o sabio profesor organizará co obxecto de lembrar os sesenta anos do inicio do levantamento franquista contra a democrática II República. Lembro moi ben as súas palabras ao explicármonos a unha ducia escasa de alumnas e alumnos de Filoloxía que aquel adxectivo “incivil” era o máis adecuado para nomear unha guerra que daría en desencadear unha represión tan forte e tan violenta, até converter a posguerra nun manto espeso de terror.
Lembro tamén cando nos explicou que ese adxectivo fora utilizado por vez primeira por Unamuno naquel coñecido episodio co que se abría o curso académico universitario en [→ 122] Salamanca, o 12 de outubro de 1936 (anos despois, xa no franquismo, “Fiesta de la Raza”). Narrounos o profesor, coa súa extraordinaria habelencia para a oratoria, como Unamuno arrenegou por vez primeira en público dunha sublevación á que apoiara nos seus albores. E reproduzo aquí un fragmento daquelas palabras que Alonso Montero nos recitou de memoria e case ao pé da letra:
«Se ha hablado aquí de guerra internacional en defensa de la civilización cristiana; yo mismo lo hice otras veces. Pero no, la nuestra es sólo una guerra incivil. (…) Vencer no es convencer, y hay que convencer, sobre todo, y no puede convencer el odio que no deja lugar para la compasión.
Deseguida relatounos os exabruptos do xeneral Millán-Astray (ese “coruñés de pro”, en palabras de Carlos Negreira Souto, presidente do Partido Popular de A Coruña), que interrompeu a berros a Unamuno mentres alguén ouveaba: «¡Viva la muerte!». E Millán-Astray bramou: «¡Cataluña y el País Vasco, el País Vasco y Cataluña, son dos cánceres en el cuerpo de la nación! ¡El fascismo, remedio de España, viene a exterminarlos, cortando en la carne viva y sana como un frío bisturí!».
Foi nesa altura cando Unamuno retrucou sabiamente as palabras do xeneral franquista, até que Millán-Astray o interrompeu co nefando: «¡Muera la inteligencia!».
Desde a intelixencia, esa que doe, nacen os versos de Xoán Carlos Domínguez Alberte neste intenso libro de poemas intitulado Incivil que se estrutura en catro partes. A primera, “De memoria”, xunta once poemas que teñen como fío a recordación dos anos inmediatos da guerra e da posguerra. A ollada dos vellos Benito e Cesáreo, que foron mobilizados demasiado novos para entenderen o conflito, sérvelle de revelación aínda non comprendida para un neno que os escoitaba e que talvez (el nolo dirá) sexa un trasunto do propio autor. A morte dun miliciano en “Bala perdida”, os amores interrompidos que se narran en “Luarca” ou en “Sempre estivo aí” (coa presenza da censura nos epistolarios, mesmo nas cartas de amor), mais sobre todo a represión nas súas múltiples formas, non só na crueldade das “claudieiras” ou dos “paseos”, que relatan os poemas “Pelotón” ou “As cruces de pedra na Galiza” (sobre as mortes de Roberto Blanco Torres, Camilo Díaz Baliño, Ánxel Casal e Alexandre Bóveda), tamén a memoria dos desaparecidos (que non foi só Federico García Lorca, que son centos e centos) nun neno que se fai preguntas incómodas, mais incluso tamén desde a represión do simbólico, como aqueles soldados “nacionales” que arrincan a placa da Rúa 14 de Abril, ou o canto mudo da Internacional obreira en “Desconcerto de Aranxuez”.
E contra ela, contra a represión, a resistencia, desde ámbitos tan inocuos ou inofensivos como no poema “Arma cargada de futuro”, no que o coñecido verso de Gabriel Celaya serve para enxalzar o labor dos mestres e o papel liberador da educación aprendida nos tempos da krausista Institución Libre de Enseñanza, mais tamén a resistencia armada antifranquista dos guerrilleiros, que como se nos di en “Derradeiro encontro” teñen que deixar os seus no camiño da loita clandestina.
A segunda parte, “Eles”, está conformada por dous poemas que van desde o colectivo até o individual, ao lembrar o paseo en agosto do 36 de Celso de Poulo, alcalde de Gomesende. E na terceira parte “Elas”, de novo outros dúas composicións para traeren a memoria do sufrimento das mulleres, como as de “A casa da Canle” ou como a Amparo do [→ 123] poema “Ano de memoria”, que vai mudar o seu nome en “Des… Amparo”. Retratos de mulleres que perderon os seus homes ou os seus pais ou os seus irmáns na guerra “incivil” ou na brutal represión que a continuou durante décadas. Tanta foi a orfandade que creou o fascismo.
Finalmente, “A loita continúa” é un encabezamento esperanzado para media ducia de poemas que principian con “Tricolor”, “Entre liñas” (con nova lembranza a Blanco Torres ou a Celso Pérez Rodríguez, Celso de Poulo, alcalde de Gomesende no 36), “O Reinos” que desta volta lembra a quen lle fixo fronte durante moitos anos ás torturas da barbarie fascista, César Álvarez, prendido en 1948, e que viviu ou sobreviviu até os 97 anos para lembrarlle aos novos todo o acontecido. Remata este volume de versos co poema “Incivil” que nos presenta a unha nena que ha medrar coas palabras da liberdade, con “Cantar as corenta” no que se reescribe a historia para que nas súas páxinas reveladoras aprenda a mocidade e con “Onde o mundo se chama Celanova” onde o verso de Celso Emilio Ferreiro, varias veces citado neste libro, serve de paráfrase que evoca outra volta a un mestre:
Nunca máis
se volveu ouvir
a voz limpa de mestre
de Manuel Paz, “O Chaneira”,
tamén evadido á sombra
vaporosa dunha madrugada do 36
e aínda procurado sen rastro
pola filla en 1967
sen máis contestación ca o silencio
administrativo do papel en branco.
Este Incivil, de Xoán Carlos Domínguez Alberte, ofrece pois poemas sobrecolledores, os máis deles a rebordaren unha forte carga emocional. A poesía é aquí, de maneira ben evidente, unha arma ideolóxica contra o esquecemento. É poesía política, no mellor sentido da palabra, poesía necesaria que ás veces torna áspera polo seu cheiro a morte e a friaxe, como nos versos contemporáneos de Antonio Gamoneda ou como nos versos que o poeta comunista inglés Stephen Spender escribiu sobre a guerra “incivil” e que foron recompilados de maneira recente. Fálase do drama, da traxedia colectiva, mais desde a lembranza de nomes propios que retratan a dor individual das persoas. Velaí a meirande contribución deste libro de versos, que non lles é pouco, que non lles é pouco. Un apéndice final ofrécenos información básica sobre os lugares da represión e os nomes dos represaliados, no ronsel dos últimos traballos de investigación da memoria histórica ou da memoria republicana, denominación esta última moito máis acaída no dicir do profesor Alonso Montero. Nomes de paraxes xa case universalmente coñecidos, como A Caeira pontevedresa, mais tamén lugares moito menos evocados na historia e na literatura coma O Furriolo ou Saa. Do mesmo xeito, nos nomes dos represaliados a carón dos citados Bóveda, Blanco Torres, Casal ou Díaz Baliño, adoito lembrados por mor da súa condición de intelectuais, o poeta tamén nos fai acordantes de persoas do común, labregos e obreiros, case sempre esquecidos na longa nómina da represión.
Tan só nos resta parabenizar a Xoán Carlos Domínguez Alberte por esta contribución a restituír a nosa memoria desde o ámbito da lírica, nun discurso poético que, do punto de [→ 124] vista formal, escolle a economía expresiva, a sinxeleza formal e a precisión semántica, alén de procurar a musicalidade e o ritmo da poesía popular, con recorrencias, con aliteracións, con estruturas binarias e outros recursos que nos amosan o oficio do poeta. Uns versos necesarios, que se enriquecen coas ilustracións do poeta Baldo Ramos, e que en palabras do autor queren ser unha «obra aberta», que xa o é por reveladora, por abrir a nosa ollada para aprendermos contra os que desexarían a morte da intelixencia.
MIRO VILLAR
crebas twitter
-
Artigos recentes
- «Viaxe ao Norte de Alemaña e cidades da Hansa». As crónicas do xornalista e viaxeiro Xosé Ameixeiras
- «Reivindicación dun legado poético da Costa da Morte», artigo en Grial 242
- Lanzamento da edición facsimilar de Estebo, de Xosé Lesta Meis, co estudo introdutorio “Unha voz crítica da emigración galega a Cuba” da miña autoría (Obra de libre descarga)
- «Gaza on fire / Xenocidio televisado», poema na antoloxía de solidariedade Cantos de dor e liberdade
- «Pondal, Martelo e López Abente subiron de novo aos Penedos», a crónica de Xela Cid do roteiro literario polos Penedos de Pasarela e Traba organizado polo Semescom
Categorías
- Antoloxías
- Arte
- Autografías
- Banda deseñada
- Biografía
- Cinema
- Congresos
- Contos
- Documental
- Efemérides
- Encontros
- Ensaio
- Entrevistas
- Epistolarios
- Estudos literarios
- Exposicións
- Fotografía
- Gravacións
- Historia
- Humor
- Infantil
- Lendas e mitos
- Lingua
- Literatura medieval
- Manifestos
- Manuscritos
- Memoria Literaria
- Música
- Narrativa
- Obituarios
- Poesía
- Política
- Premios
- Presentacións
- Radio
- Recensións
- Roteiros
- Sen categorizar
- Teatro
- Televisión
- Tradicións
- Versións ou traducións
- Xornadas
- Xornalismo
Comentarios recentes
- Moita saúde, moita poesía e moita felicidade no 2024 | crebas.gal en Que a Terra che sexa leve, Pólvera
- “De rosa antiga” | Tirar do fío en Recensión a De rosa antiga. 50 anos de Poesía (1972–2022), de Helena Villar Janeiro, en Grial 237
- Recensión da antoloxía Ara do mar. Poesía a Fisterra, compilada por Alexandre Nerium, en Grial 232 | crebas.gal en Artigo en QPC (XCIII): A potencia simbólica do topónimo Fisterra
- Florencio Delgado en 12 ligazóns e 2 vídeos | A profa en Unha lectura de Galicia infinda, de Florencio Delgado Gurriarán
- «A Pontragha», un poema para o libro Chegadas, Saídas. O antigo camiño de ferro Santiago de Compostela – A Coruña, de Manuel Pazos Gómez | crebas.gal en «A Pontragha», un poema inédito na GaZeta (Revista de Agrupacións Poéticas de Base)
Histórico
- Agosto 2024 (1)
- Xullo 2024 (3)
- Xuño 2024 (1)
- Maio 2024 (3)
- Marzo 2024 (1)
- Febreiro 2024 (1)
- Xaneiro 2024 (1)
- Decembro 2023 (2)
- Novembro 2023 (1)
- Outubro 2023 (3)
- Setembro 2023 (1)
- Agosto 2023 (3)
- Xullo 2023 (3)
- Xuño 2023 (1)
- Maio 2023 (1)
- Abril 2023 (1)
- Marzo 2023 (3)
- Xaneiro 2023 (2)
- Decembro 2022 (2)
- Novembro 2022 (1)
- Outubro 2022 (3)
- Setembro 2022 (2)
- Agosto 2022 (1)
- Xullo 2022 (4)
- Xuño 2022 (2)
- Maio 2022 (10)
- Abril 2022 (2)
- Marzo 2022 (1)
- Febreiro 2022 (4)
- Xaneiro 2022 (6)
- Decembro 2021 (2)
- Outubro 2021 (1)
- Setembro 2021 (3)
- Agosto 2021 (1)
- Xullo 2021 (4)
- Maio 2021 (2)
- Abril 2021 (1)
- Marzo 2021 (1)
- Febreiro 2021 (3)
- Xaneiro 2021 (6)
- Decembro 2020 (9)
- Novembro 2020 (8)
- Outubro 2020 (2)
- Setembro 2020 (3)
- Agosto 2020 (2)
- Xullo 2020 (3)
- Xuño 2020 (1)
- Maio 2020 (6)
- Abril 2020 (6)
- Marzo 2020 (5)
- Febreiro 2020 (1)
- Xaneiro 2020 (5)
- Decembro 2019 (3)
- Novembro 2019 (2)
- Outubro 2019 (6)
- Setembro 2019 (5)
- Agosto 2019 (3)
- Xullo 2019 (4)
- Xuño 2019 (2)
- Maio 2019 (6)
- Abril 2019 (5)
- Marzo 2019 (4)
- Febreiro 2019 (2)
- Xaneiro 2019 (6)
- Decembro 2018 (3)
- Novembro 2018 (3)
- Outubro 2018 (6)
- Setembro 2018 (6)
- Agosto 2018 (6)
- Xullo 2018 (8)
- Xuño 2018 (10)
- Maio 2018 (9)
- Abril 2018 (2)
- Marzo 2018 (11)
- Febreiro 2018 (5)
- Xaneiro 2018 (8)
- Decembro 2017 (4)
- Novembro 2017 (2)
- Outubro 2017 (7)
- Setembro 2017 (7)
- Agosto 2017 (13)
- Xullo 2017 (7)
- Xuño 2017 (6)
- Maio 2017 (6)
- Abril 2017 (6)
- Marzo 2017 (8)
- Febreiro 2017 (11)
- Xaneiro 2017 (5)
- Decembro 2016 (8)
- Novembro 2016 (7)
- Outubro 2016 (10)
- Setembro 2016 (12)
- Agosto 2016 (13)
- Xullo 2016 (7)
- Xuño 2016 (12)
- Maio 2016 (18)
- Abril 2016 (18)
- Marzo 2016 (9)
- Febreiro 2016 (15)
- Xaneiro 2016 (16)
- Decembro 2015 (11)
- Novembro 2015 (21)
- Outubro 2015 (7)
- Setembro 2015 (7)
- Agosto 2015 (2)
- Xullo 2015 (13)
- Xuño 2015 (5)
- Maio 2015 (13)
- Abril 2015 (17)
- Marzo 2015 (17)
- Febreiro 2015 (17)
- Xaneiro 2015 (8)
- Decembro 2014 (16)
- Novembro 2014 (4)
- Agosto 2014 (4)
- Xullo 2014 (3)
- Xuño 2014 (2)
- Maio 2014 (4)
- Abril 2014 (8)
- Marzo 2014 (8)
- Febreiro 2014 (20)
- Xaneiro 2014 (9)
- Decembro 2013 (18)
- Novembro 2013 (7)
- Outubro 2013 (15)
- Setembro 2013 (29)
- Agosto 2013 (13)
- Xullo 2013 (20)
- Xuño 2013 (9)
- Maio 2013 (19)
- Abril 2013 (25)
- Marzo 2013 (20)
- Febreiro 2013 (23)
- Xaneiro 2013 (22)
- Decembro 2012 (20)
- Novembro 2012 (12)
- Outubro 2012 (12)
- Setembro 2012 (16)
- Agosto 2012 (25)
- Xullo 2012 (26)
- Xuño 2012 (19)
- Maio 2012 (41)
- Abril 2012 (35)
- Marzo 2012 (38)
- Febreiro 2012 (34)
- Xaneiro 2012 (40)
- Decembro 2011 (39)
- Novembro 2011 (47)
- Outubro 2011 (43)
- Setembro 2011 (43)
- Agosto 2011 (34)
- Xullo 2011 (31)
- Xuño 2011 (3)
Meta