Recensión ao poemario ruído de fondo, de Daniel Salgado, en Grial 195

No último número de Grial, Revista Galega de Cultura, 195 (xullo,a gosto, setembro 2012), que acaba de chegar ás librarías e que tamén se pode adquirir en edición dixital na propia páxina da Editorial Galaxia, publícase co título «O poema non se atreve a dicir» a miña recensión do poemario ruído de fondo de Daniel Salgado (Xerais, 2012. 44 páxinas).
Endebén recomendo a merca do exemplar, que ofrece contidos coma un conto inédito de Celso Emilio Ferreiro ou os artigos «A censura na obra de Celso Emilio Ferreiro» de Xosé Manuel Dasilva, «Juan Compañel (1829-1897). Alén do editor do Rexurdimento» de Xurxo Martínez González ou «O Conto galego de Rosalía. Unha edición ferrolá asinada pola autora en 1868» de Xesús Torres Regueiro, ofrezo deseguida a miña recensión ao completo:
ruído de fondo
Daniel Salgado
Vigo: Xerais, 2012, 44 páxinas
O poema non se atreve a dicir
Daniel Salgado (Monterroso, 1981) publica o seu sexto libro de poemas en oito anos, desque aquel seu bautismo de fogo con Sucede e días no imperio (ambos e dous editados no 2004), e consolida unha voz propia, mais que foxe da repetición, como demostra este ruído de fondo (2012) no que a maior novidade vén dada por un desleixo procurado na organización dos textos. De feito, non hai crebas de páxina. A pesar diso, nese premeditado totum revolutum hai unha forte ligazón interna. Estamos perante unha trabe que se pode ler coma un único poema cos seus fragmentos desordenados e dispersos, para xerar unha sensación de caos que sexa acorde con esta época convulsa, mesmo violenta, de forte dialéctica entre a crueza da política económica xerada polo neoliberalismo, o rostro máis voraz do capitalismo, e a resposta social contra a súa pretendida uniformidade, adoito nomeada como globalización.
Este poema, de aparente desorde, dialoga na intertextualidade con voces que lle son queridas ao autor. Non se trata dun exercicio retórico culturalista co que dar conta da amplitude das súas lecturas, non hai actitude diletante, non hai pose afectada de pedantismo, senón que esas voces intégranse no propio discurso lírico para afortalar a súa cerna. E son moitas as que se convocan, desde a inicial cita do Inferno de Dante até as dúas derradeiras de Friedrich Hölderlin, pertencentes aos libros O espírito do século e Patmos, que se interrogan sobre o que vai xurdir despois do caos, tanto é así que a violencia pode ser ollada a un tempo como perigo e como salvación. E esta é a idea principal que serve de armazón desa devandita desorde aparente, unha imaxe que se asemella á velocidade do século.
Canda eles transitan polo libro filósofos e pensadores de xinea marxista (Alain Badiou e a súa idea de xustiza, Mike Davis, Walter Benjamin e Terry Eagleton) e poetas que abrazan rebeldías, sociais, persoais ou incluso lingüísticas (Mahmoud Darwix, o Méndez Ferrín de contra maquieiro, Paul Celan, Johannes Bobrowski, Nelly Sachs, Georges Perec e o seu Ellis Island, do que hai recente tradución galega do poeta Eduardo Estévez publicada por Franouren), acompañados de música de fondo, que soa a blues e a jazz, non podía ser doutra maneira (John Lee Hooker “ándalle a torboada na gorxa”, a fermosa Ascension de John Coltrane que xa debeu inspirar o título do anterior libro de Daniel Salgado, e o italiano Paolo Conte), alén dunha referencia tanxencial a Dylan no magnífico retrato poético que se fai de William Faulkner (p. 15), un dos tres narradores citados, os outros dous son James Agee e J. G. Ballard. E finalmente a figura do republicano Danton, guillotinado nos enfrontamentos ideolóxicos após a Revolución Francesa, mais que aquí é convocado polo seu furor antimonárquico.
E a linguaxe poética de Daniel Salgado, ás veces anovando (por exemplo na violenta ruptura da estrutura silábica do verso e nas citadas crebas de páxina dos poemas) e outras veces recuncando, ofrece a súa propia visión próxima do materialismo dialéctico, e así nos versos podemos atopar referencias ás fábricas e ás cadeas de produción, á organización do traballo e ás relacións mercantís; á loita de clases, ao suxeito histórico do cambio e ao partido (comunista); á violencia estrutural e ás guerras, mesmo á nuclear, aínda que a guerra global permanente sería entre os ricos, a cada vez máis ricos, e os pobres, a cada vez máis pobres; á represión e aos campos de concentración; á inmigración e ao éxodo (que xa dera título a outro libro de Salgado), tamén produto da desigualdade nas relacións económicas, e a outras eivas da sociedade actual. E non queda fóra a visión do xornalista Daniel Salgado que se preocupa sobre a desinformación e as múltiples máscaras da censura informativa, até falarnos da “total escaseza / de fontes fiábeis. este, o / xornalismo da fractura”.
Contra todo isto reaxe a voz poética, porque en ruído de fondo hai moita reflexión metaliteraria, por citarmos só algunhas mostras: “o poema non se atreve a dicir”; “todos os obxectos que producen un poema”; “o poema vira imposíbel”; “na impotencia, onde se resolve a escrita”; “este poema transita a época postindustrial”; “a defunción das poéticas isolacionistas”; “desfaise a luz e o poema non é quen de dicir onde”; “a indeterminación aprópiase do poema”; até chegarmos á radicalidade pois “o derrubamento percíbese exactamente no poema” e “o poema é incapaz de se dirixir / cara a ningures: tropeza coa lingua, / coa súa propia historia”.
Velaí a razón última de que calquera mensaxe poética (ou non) sexa percibida coma un ruído de fondo que nos acompaña no balbordo, mais talvez incapacitada para se facer clara e nítida. Algo semellante era o que expresaba Hölderlin para as convulsións da súa propia época. Daniel Salgado acredita na necesidade de abandonar as poéticas viradas para o individual, mais tamén se revela consciente da notoria insuficiencia do poema para o combate ideolóxico. Con todo, esa dúbida sobre a potencialidade da escrita como ferramenta non pode nin debe ser impedimento para dar resposta. E o poeta sabe con quen se posicionar, de aí a dedicatoria do libro “aos que nunca se confudiron de inimigo”.
MIRO VILLAR