Nese mesmo último número, 205 (xaneiro, febreiro, marzo do 2015) de Grial, Revista Galega de Cultura, en papel nas librarías ou en edición dixital desde a propia páxina da Editorial Galaxia, asino nesa mesma sección intitulada «O espello das letras» aínda unha outra recensión intitulada «Antoloxía dunha odisea», desta volta para analizar máis polo miúdo a antoloxía Tempo de exilio (Faktoría K de Libros, 2014), de Joseba Sarrionaindia, en tradución do éuscaro de Isaac Xubín. Velaquí:
Antoloxía dunha odisea
Tempo de exilio
Joseba Sarrionaindia
(Tradución do éuscaro de Isaac Xubín)
Faktoría K de Libros, colección Tambo, 264 páxinas
O filólogo vasco Joseba Sarrionandia (Iurreta-Durango, 1958) é autor dunha prolífica obra nos eidos da poesía, do ensaio, da narrativa, da literatura infanto-xuvenil e tamén guionista de banda deseñada e recoñecido tradutor. Porén, parte da súa notoriedade debeuse en ocasións a un motivo extraliterario, pola súa sonada fuxida o 7 de xullo de 1985 do cárcere de Martunene, onde cumpría sentenza por pertenza a Euskadi Ta Askatasuna, oculto nos bafles do equipo de música do cantautor Imanol que dera un concerto para os presos. Moitos de nós coñecimos a peripecia pola popular canción «Sarri, Sarri» do mítico grupo do denominado «Rock radikal» vasco Kortatu. Nesta primavera, coa prescrición da súa condena, regresará por vez primeira ao País Vasco para pronunciar dúas conferencias literarias, convidado pola Universidade de Mondragón.
Na súa ampla obra está ben presente a nosa literatura. Así, o crítico Jon Kortázar salienta a influencia na súa narrativa, entre outros autores, de Cunqueiro e de Méndez Ferrín, nomeadamente dos seus relatos artúricos e o propio autor ten confesado tamén a lectura de Castelao ou de Ánxel Fole. Na súa poesía, alén do propio Ferrín, confirma o seu interese Poemas náufragos. Galegoz heldutako poemak (Poemas chegados en galego), editado por Susa o Día das Letras galegas de 1991, en colaboración coa A. C. Rosalía de Castro e o Fato Cultural Daniel Castelao de Trintxerpe, pola mediación de Xosé Éstevez. Neste volume Sarrionaindia, daquela no cárcere do Puerto de Santa María, traduciu ao éuscaro poemas de Manuel Antonio, Amado Carballo, Cunqueiro, Iglesias Alvariño, Pimentel, Seoane, Celso Emilio Ferreiro e Manuel María. Tamén lle interesou a poesía portuguesa, sendo tradutor de Pessoa ou do brasileiro Manuel Bandeira.
Pola contra, até hoxe a obra de Sarrionaindia apenas foi traducida á nosa lingua. Lonxe está a versión de Atabala eta euria (Chuva e tamboril) que realizou Tareixa Hernández Adeba en 1986 e con escasa fortuna editorial. O poeta Isaac Xubín, tradutor do volume que nos ocupa, con subvención do Instituto Vasco Etxepare, xa versionara uns poemas seus na antoloxía Sete poetas vascos. Alén da fronteira (2012), tamén na mesma colección Tambo da Faktoría K de Libros, que recibira o Premio Luís Tobío da Asociación Galega de Editores.
Desta volta, dise na lapela que con Tempo de exilio «Joseba Sarrionaindia ofrécenos aos galegos a primeira escolma da súa poesía que vén a lume nunha lingua distinta do éuscaro orixinal». En edición bilingüe éuscaro-galego, os poemas aparecen estruturados en dez partes con cadanseu epígrafe, que non se corresponden na maioría con títulos da obra poética do autor.
Así, «Fillos da madrugada» correspóndese co título dunha canción de José Afonso, da que se reproducen os dous primeiros versos, e xunta media ducia de poemas que van desde a sinxeleza e o preciosismo formal de «Aves errantes» até a complexidade argumental de «Xogo», mais co fío en común da memoria sobre a infancia e sobre a terra natal, nun sentimento de saudade agrandado polo exilio. Sobrancean algunhas chiscadelas filosóficas, os diálogos coa poesía de Hölderlin ou a recreación de contos clásicos.
«Hnuy illa nyha majah yahoo» non se trata de vasco, «senón a frase que Gulliver, expulsado do país dos houyhnhnms, escoita mentres a chalupa abandona a costa», xa dera título a unha antoloxía en éuscaro que xuntaba a súa produción entre 1985 e 1995. Aquí xunta once poemas que teñen moito a ver coa cita de Vítor Hugo que os antecede Exilium vitam est (A vida é exilio). Ao lector/a halle sorprender a contundencia na descrición poética do exilio, co paso da muga ou fronteira, mais tamén dos xuízos previos, da prisión e da tortura. Nesta última cuestión é arrepiante a crueza do poema «Literatura e revolución» no que as numerosas referencias literarias explícitas (que lle importa ao mozo torturado se o poeta / é ou non um fingidor) dialogan coa sordidez de lugares como os calabouzos de Intxaurrondo ou dos métodos de personaxes como o comisario Ángel Martínez. Cabo deles, poemas que botan man máis unha vez da memoria, colectiva e individual, como os magníficos «Proxecto de comunidade» ou «Gústame escribir con zume de limón» con versos deste xorne: Gústanme eses carreiros feitos / por camiñantes / e por vellos carros de bois para camiñantes / e para vellos carros de bois…
«O mundo é largo e alleo», coincide co título dun libro sobranceiro do peruano Ciro Alegría a quen reivindica e reescribe nun poema co mesmo epígrafe, que se une a outros catorce poemas de moito oficio na elaboración, onde non faltan as homenaxes aos cantores que lle puxeron letras aos seus versos: Mikel Laboa e Ruper Ordorika. E tamén aquí atopamos un longo poema escrito por Sarrionaindía en portugués «Propostas para a definiçao do exílio». A cuestión nacional (velaí o poema «Sabedes o que é o noso País?») e as derivadas do desterro seguen a ser liñas dominantes.
Idénticos fíos entrelazan os oito poemas de «Os nosos devanceiros e os fillos dos fillos dos fillos», onde rende homenaxe a José Bergamín, dramaturgo e poeta da xeración española de 1927, quen nos seus últimos anos abrazou a causa dos abertzales. Nesta parte salientan os textos metapoéticos como «A causa perdida da poesía» ou «Linguae Vasconum Primitiae», cheos de ironía e de sarcasmos: Cando me preguntou pola poesía vasca / díxenlle que os vascos / non len poesía (…) semella que ven a ETB.
O lectorado galego non será indiferente aos sete poemas de «Nós mariñeiros» que se abre co verso de Manuel Antonio Encheremol-as velas c’a luz náufraga d’a madrugada. Unha excelente poética da épica mar e dos oficios do mar, con textos como «Construción naval» que moito nos recorda o poema «Na outra banda do mar constrúen o navío» do noso Avilés de Taramancos. E onde non podía faltar un poema sobre o mito de Ulises, que reconverte en heroe vasco, co nome do primeiro conde de Bizkaia: «Ulises? Ulises dis? Eu non son Ulises! Son Jaun Zuriano, que regresa a Elantxobe».
Se esta parte remata cun diálogo con Mallarmé, a seguinte «Mercado negro», dez longos poemas, ábrese con cita de Rimbaud, co que dialoga máis adiante noutro texto, e un abraiante e provocador poema «A poesía está morta pero eu non fun». Tamén debe repararse en «Malos tempos» na intertextualidade con Bertolt Brecht ou no acedo humor de «Lixoloxía».
As tres partes intituladas «Monógamos imperfectos», «Celas que non quedaron baleiras», en diálogo con Gramsci, e «Mortos» reiteran temáticas xa exploradas, aínda que mudando a perspectiva da voz poética e a escolla formal. Con todo, cómpre deterse no poema «Chega a vida e ten os teus ollos», inspirado polo célebre verso de Cesare Pavese. E resultan sobrecolledoras a descrición dun soño dunha presa no poema en prosa «Espertares» ou a do método de tortura malfadadamente coñecido como «Bañeira».
Mención á parte merecen as sete «Cancións imaxinarias», título tomado dun verso de Nicanor Parra, que pechan o libro, singulares desde o punto de vista formal, ao incorporaren biografías de personaxes. Fixeron parte todas elas como letras do disco Memoriaren mapan (2006) de Ruper Ordorika.
Estas cancións poñen ramo a un volume que se presenta como a antoloxía dunha odisea e que pretende resumir unha obra poética e unha biografía militante abondo incardinada nos versos escollidos. Poesía belixerante, que diría o noso Celso Emilio, mais tamén culturalista (sen excesos) e con forte preocupación estética.
crebas twitter
-
Artigos recentes
- «Viaxe ao Norte de Alemaña e cidades da Hansa». As crónicas do xornalista e viaxeiro Xosé Ameixeiras
- «Reivindicación dun legado poético da Costa da Morte», artigo en Grial 242
- Lanzamento da edición facsimilar de Estebo, de Xosé Lesta Meis, co estudo introdutorio “Unha voz crítica da emigración galega a Cuba” da miña autoría (Obra de libre descarga)
- «Gaza on fire / Xenocidio televisado», poema na antoloxía de solidariedade Cantos de dor e liberdade
- «Pondal, Martelo e López Abente subiron de novo aos Penedos», a crónica de Xela Cid do roteiro literario polos Penedos de Pasarela e Traba organizado polo Semescom
Categorías
- Antoloxías
- Arte
- Autografías
- Banda deseñada
- Biografía
- Cinema
- Congresos
- Contos
- Documental
- Efemérides
- Encontros
- Ensaio
- Entrevistas
- Epistolarios
- Estudos literarios
- Exposicións
- Fotografía
- Gravacións
- Historia
- Humor
- Infantil
- Lendas e mitos
- Lingua
- Literatura medieval
- Manifestos
- Manuscritos
- Memoria Literaria
- Música
- Narrativa
- Obituarios
- Poesía
- Política
- Premios
- Presentacións
- Radio
- Recensións
- Roteiros
- Sen categorizar
- Teatro
- Televisión
- Tradicións
- Versións ou traducións
- Xornadas
- Xornalismo
Comentarios recentes
- Moita saúde, moita poesía e moita felicidade no 2024 | crebas.gal en Que a Terra che sexa leve, Pólvera
- “De rosa antiga” | Tirar do fío en Recensión a De rosa antiga. 50 anos de Poesía (1972–2022), de Helena Villar Janeiro, en Grial 237
- Recensión da antoloxía Ara do mar. Poesía a Fisterra, compilada por Alexandre Nerium, en Grial 232 | crebas.gal en Artigo en QPC (XCIII): A potencia simbólica do topónimo Fisterra
- Florencio Delgado en 12 ligazóns e 2 vídeos | A profa en Unha lectura de Galicia infinda, de Florencio Delgado Gurriarán
- «A Pontragha», un poema para o libro Chegadas, Saídas. O antigo camiño de ferro Santiago de Compostela – A Coruña, de Manuel Pazos Gómez | crebas.gal en «A Pontragha», un poema inédito na GaZeta (Revista de Agrupacións Poéticas de Base)
Histórico
- Agosto 2024 (1)
- Xullo 2024 (3)
- Xuño 2024 (1)
- Maio 2024 (3)
- Marzo 2024 (1)
- Febreiro 2024 (1)
- Xaneiro 2024 (1)
- Decembro 2023 (2)
- Novembro 2023 (1)
- Outubro 2023 (3)
- Setembro 2023 (1)
- Agosto 2023 (3)
- Xullo 2023 (3)
- Xuño 2023 (1)
- Maio 2023 (1)
- Abril 2023 (1)
- Marzo 2023 (3)
- Xaneiro 2023 (2)
- Decembro 2022 (2)
- Novembro 2022 (1)
- Outubro 2022 (3)
- Setembro 2022 (2)
- Agosto 2022 (1)
- Xullo 2022 (4)
- Xuño 2022 (2)
- Maio 2022 (10)
- Abril 2022 (2)
- Marzo 2022 (1)
- Febreiro 2022 (4)
- Xaneiro 2022 (6)
- Decembro 2021 (2)
- Outubro 2021 (1)
- Setembro 2021 (3)
- Agosto 2021 (1)
- Xullo 2021 (4)
- Maio 2021 (2)
- Abril 2021 (1)
- Marzo 2021 (1)
- Febreiro 2021 (3)
- Xaneiro 2021 (6)
- Decembro 2020 (9)
- Novembro 2020 (8)
- Outubro 2020 (2)
- Setembro 2020 (3)
- Agosto 2020 (2)
- Xullo 2020 (3)
- Xuño 2020 (1)
- Maio 2020 (6)
- Abril 2020 (6)
- Marzo 2020 (5)
- Febreiro 2020 (1)
- Xaneiro 2020 (5)
- Decembro 2019 (3)
- Novembro 2019 (2)
- Outubro 2019 (6)
- Setembro 2019 (5)
- Agosto 2019 (3)
- Xullo 2019 (4)
- Xuño 2019 (2)
- Maio 2019 (6)
- Abril 2019 (5)
- Marzo 2019 (4)
- Febreiro 2019 (2)
- Xaneiro 2019 (6)
- Decembro 2018 (3)
- Novembro 2018 (3)
- Outubro 2018 (6)
- Setembro 2018 (6)
- Agosto 2018 (6)
- Xullo 2018 (8)
- Xuño 2018 (10)
- Maio 2018 (9)
- Abril 2018 (2)
- Marzo 2018 (11)
- Febreiro 2018 (5)
- Xaneiro 2018 (8)
- Decembro 2017 (4)
- Novembro 2017 (2)
- Outubro 2017 (7)
- Setembro 2017 (7)
- Agosto 2017 (13)
- Xullo 2017 (7)
- Xuño 2017 (6)
- Maio 2017 (6)
- Abril 2017 (6)
- Marzo 2017 (8)
- Febreiro 2017 (11)
- Xaneiro 2017 (5)
- Decembro 2016 (8)
- Novembro 2016 (7)
- Outubro 2016 (10)
- Setembro 2016 (12)
- Agosto 2016 (13)
- Xullo 2016 (7)
- Xuño 2016 (12)
- Maio 2016 (18)
- Abril 2016 (18)
- Marzo 2016 (9)
- Febreiro 2016 (15)
- Xaneiro 2016 (16)
- Decembro 2015 (11)
- Novembro 2015 (21)
- Outubro 2015 (7)
- Setembro 2015 (7)
- Agosto 2015 (2)
- Xullo 2015 (13)
- Xuño 2015 (5)
- Maio 2015 (13)
- Abril 2015 (17)
- Marzo 2015 (17)
- Febreiro 2015 (17)
- Xaneiro 2015 (8)
- Decembro 2014 (16)
- Novembro 2014 (4)
- Agosto 2014 (4)
- Xullo 2014 (3)
- Xuño 2014 (2)
- Maio 2014 (4)
- Abril 2014 (8)
- Marzo 2014 (8)
- Febreiro 2014 (20)
- Xaneiro 2014 (9)
- Decembro 2013 (18)
- Novembro 2013 (7)
- Outubro 2013 (15)
- Setembro 2013 (29)
- Agosto 2013 (13)
- Xullo 2013 (20)
- Xuño 2013 (9)
- Maio 2013 (19)
- Abril 2013 (25)
- Marzo 2013 (20)
- Febreiro 2013 (23)
- Xaneiro 2013 (22)
- Decembro 2012 (20)
- Novembro 2012 (12)
- Outubro 2012 (12)
- Setembro 2012 (16)
- Agosto 2012 (25)
- Xullo 2012 (26)
- Xuño 2012 (19)
- Maio 2012 (41)
- Abril 2012 (35)
- Marzo 2012 (38)
- Febreiro 2012 (34)
- Xaneiro 2012 (40)
- Decembro 2011 (39)
- Novembro 2011 (47)
- Outubro 2011 (43)
- Setembro 2011 (43)
- Agosto 2011 (34)
- Xullo 2011 (31)
- Xuño 2011 (3)
Meta