Recensión a Herdo do canto, de Arcadio López-Casanova en Grial 171 (2006)

No día de onte foille concedido o Premio Voz de Liberdade 2015 do PEN Club de Galicia ao poeta Arcadio López-Casanova, en decisión unánime dun xuri conformado polo presidente do PEN, Luís González Tosar, o secretario Armando Requeixo, o secretario técnico Xabier Castro Martínez e os seus membros Fina Casalderrey, Bieito Iglesias, Manuel Guede, Inma López Silva e Luís Menéndez, quen salientaron á súa fidelidade á lingua galega ao longo de máis de cinco décadas e o seu permanente compromiso coa liberdade de expresión.
Hai case unha década, en 2006 o PEN Club de Galicia publicou na súa colección Arte de Trobar o seu libro Herdo do canto, co que Arcadio López-Casanova merecera o IV Premio Caixanova de Poesía. Poucos meses despois, asinei unha recensión do mesmo intitulada «Pluralidade de voces» que viu a luz na revista Grial 171, xullo-agosto-setembro, 2006. Velaquí o texto:
PLURALIDADE DE VOCES
HERDO DO CANTO
Arcadio López-Casanova
Arte de Trobar, Pen Clube, 2006, 122 páxinas
Arroupado pola concesión do IV Premio Caixanova de Poesía e no aínda breve, mais xa consolidado, catálogo da colección Arte de Trobar do Pen Clube de Galiza chega a nova entrega poética dun dos autores con máis voz propia da nosa lírica contemporánea, a piques de facer os corenta anos de escrita literaria de termos en conta o ano da súa opera prima (1967). Unha fructífera traxectoria de catro décadas, nas que así a todo e malia combinar a escrita en galego e en castelán Arcadio López-Casanova non se converteu nun autor prolífico en exceso senón sempre gobernado pola contención e pola maduración en cada un dos seus proxectos. A recente aparición na colección Libros da Frouma da editorial Follas Novas do seu último título Dicir unha razón (Varia silva de proverbios, ditados e glosas) só debe entenderse como unha achega singular na que o lugués abala entre a reflexión autopoética e a metapoética, como ben sinala no limiar Armando Requeixo.
Herdo do canto é un volume ben diferente e que se relaciona en esencia coa poesía toda do autor, como explica de maneira detallada e esclarecedora o poeta Román Raña nun magnífico prólogo intitulado “Sobre a poesía de Arcadio López-Casanova: situación e sentido de Herdo do canto”, no que de primeiras nos vai lembrar todo o percurso poético en galego do lugués para logo facer unha análise completa dos versos desta entrega.
O encabezamento escollido non é novidoso, xa que no seu Liturxia do corpo (1983) aparecía como título do poema Limiar, o que denota a intencionalidade de construír un macrotexto poético que sempre caracteriza a obra de Arcadio López-Casanova. Alén diso, a primeira observación que calquera lector atento podería facer ao dobrar a derradeira páxina do libro é a vontade de construción que hai no mesmo, mais iso non vai coller por sorpresa aos que vimos seguindo desde hai anos a súa poética, porque así o testemuña calquera dos seus libros anteriores. Desta volta reitera un esquema de círculo pechado xa ensaiado noutras ocasións, cun poema Pórtico, denominado “Electra”, e un Epílogo, intitulado “Orestes”, que enmarcan as dúas partes do volume “Herdo da terra”, subtitulada Tempo d’O páramo, e “Herdo dun eu”, cadansúa subdivida en dúas. Así, a primeira inclúe as series “Episodios” e “Figuracións”, mentres que a segunda integra a “Fábula e variacións” e a “Canción e prego”.
Tanto o primeiro coma o derradeiro texto amosan máis unha vez a querencia de Arcadio López-Casanova polos mitemas da cultura clásica greco-latina, lembremos por acaso aquel fermoso texto no que Edipo dialoga con Antífona no poema que pecha Razón de iniquidad ou as aparicións de Anteo, de Cronos, de Dánae, de Narciso e doutras figuras nos seus libros anteriores. Desta volta Electra e Orestes representan o regreso do exilio e ambos e dous personaxes enmascaran en certa maneira un trasunto do propio autor xa que Argos, a terra do retorno, é Galiza, ou O Páramo natal, e non se pode esquecer a experiencia biográfica persoal que o levou a se autoexiliar do país na xa afastada data de 1968.
Os cinco poemas que conforman a serie “Episodios” son de clara xinea memorialística e están centrados na evocación de diferentes aspectos que vinculan as terras da nenez e da mocidade, O Páramo como paraíso perdido, e as persoas que poboaron ese territorio e os seus afectos. Nestes textos hai dúas características salientables, a recuperación da lingua nas súas orixes, a fala dialectal, e a recuperación dos nomes dos lugares, incluso con exemplos de microtoponimia. Esta andamiaxe serve para axudar a construír versos que falan dos devanceiros que desaparecen, “o bisavó velliño que tantas historias / misteriosas sabía”, a avoa ou o pai, presente nesa magnífica e dolorosa elexía intitulada “Monólogo do pai” que comeza con estes versos emotivos e estremecedores pronunciados en primeira persoa
“Souben que aquela noite / ía morrer. / Agoiraban os cans xunto á cancela da horta, / e os ollos de loito da noite baixaban dende o monte, / aló no alto de Friolfe, / para doer no corazón”.
Mais esta serie non sempre retrata os rostros da dor, xa que tamén están presentes as alegrías do mundo da infancia coas camiñadas de verán até o río en Areas, que logo se han de contrapoñer coa visión novamente tristeira do home que regresa ao lugar e con melancolía recorda as horas que o inexorable río do tempo levou para non voltar. Unha loita desigual na que sempre vence a saudade.
Tres sonetos, nun inhabitual verso eneasílabo, integran as “Figuracións” coas que remata a primeira parte do libro e que reiteran o motivo do tempus fugit.
A segunda ábrese cos nove sonetos, agora en hendecasílabos, de “Fábula e variacións”, todos eles con título de seu, que revelan ben ás claras diferentes enunciacións e perspectivas persoais en relación coa terra. Os encabezamentos son abondo esclarecedores: o enviso, o soidoso, o soñador, o cautivo, o vencido, o exiliado, o doente, o acorado e o desherdado. O multiperspectivismo referido enmascara as diferentes visións da voz poética sobre a Terra, propias dunha traxectoria con evolución persoal.
Por último, a “Canción do desvelado”, que xunta tres brevísimos poemas, onde sobrancea a expresión neotrobadoresca que xa López-Casanova tiña esperimentado noutras ocasións, e o “Final: prego de salvación”, un soneto amoroso en alexandrinos asoantes que renova o tópico medieval da amiga e que xunto aos anteriores sonetos exemplifica a mestría do autor á hora de experimentar rimas e ritmos na construción da máis fermosa das composicións poéticas.
Mención á parte merecen as citacións de Wordsworth, Juan Ramón Jiménez, T. S. Eliot, Vicente Aleixandre e Novoneira, porque en Arcadio López-Casanova nunca son gratuítas nin inocentes e reflicten os diferentes puntos de partida nos que se sitúa a voz poética.
En definitiva, Herdo do canto é un volume de perfecta orquestración e no que non se perciben disonancias, onde o autor non se afasta co culturalismo mais deixa atrás boa parte do hermetismo de anteriores entregas para nos ofrecer un canto máis espido que vai contentar aos moitos seguidores da súa obra e que se vai ensanchar con novas olladas grazas a este libro.
MIRO VILLAR