(A fotografía tirada do sitio web de Xerais é de Maribel Longueira, 2011)
Hoxe espertamos coa mala nova do pasamento do escritor Xosé Fernández Ferreiro (Espartedo, Santa Cruz de Rubiacós, Nogueira de Ramuín, 29 de xaneiro de 1931). Son lector da súa obra desde mozo, e coma case sempre os primeiros libros da súa autoría eran exemplares da Biblioteca Pública Municipal “Francisco Mayán” de Cee.
Como sucedeu con outros autores e autoras, seguiron outras lecturas da súa obra, até unha ben profunda que fixen cando estaba a traballar como bolseiro de investigación (xa rematada a carreira de Filoloxía Galego-Portuguesa) no proxecto do Dicionario da Literatura Galega, que publicou Galaxia, coa coordinación da crítica e profesora Dolores Vilavedra. Daquela traballei nas fichas dos volumes II. Publicacións periódicas (1997) e III. Obras (2000). Neste último volume a ficha sobre a novela Agosto do 36 foi da miña autoría e inclúe unha compilación de como acolleu o libro a crítica contemporánea e a súa recepción. Por decisión editorial, que eu moito non comparto, as fichas non van asinadas polo autor do texto de xeito que cada quen puidese responsabilizarse do que se publicou.
A día de hoxe, esta mesma novela continúa a ser unha das obras que figura na ampla listaxe de lecturas do meu alumnado de 4º da ESO, polo que a cada pouco teño que a revisitar.
En calquera caso, velaquí vai o texto que escribín por volta do 2000, non sen antes recomendar a lectura desta excelente anotación sobre a súa persoa na bitácora A noite branca, de Francisco Fernández Naval.
Agosto do 36, XOSÉ FERNÁNDEZ FERREIRO
Con esta novela Xosé Fernández Ferreiro recibe, por unanimidade, o Premio Xerais na convocatoria de 1991, sendo publicada a súa primeira edición nese mesmo ano pola editorial que promove o certame. Trátase da oitava novela do escritor de Nogueira de Ramuín, que xa fora finalista do mesmo concurso no ano 1984 con A fraga dos paxaros salvaxes, e tamén finalista do premio Blanco Amor de novela longa, en 1981, coa obra intitulada Corrupción e morte de Brigitte Bardot. A prolífera obra narrativa de Xosé Fernández Ferreiro caracterízase por ter en común a procura da innovación temática e técnica, así como unha atmosfera de crítica social que comparte cos demais membros do grupo Brais Pinto.
Agosto do 36 céntrase na represión das primeiras semanas de guerra civil e relata como un grupello de falanxistas dá un “paseo” a Sara, a mestra dunha parroquia rural da provincia de Ourense, utilizándoa como carnaza para prender ao seu home Gregorio que se atopa fuxido. Manuel, alcumado “O Garabís”, xefe dos falanxistas busca ao mestre para saldar contas por resentimentos familiares e persoais. Sara é sometida ás maiores vexacións e torturas ante a impotencia de Gregorio e a pasividade dos veciños. A ficción está ambientada nunha aldea abandonada, A Touza, situada nunha serra de Ourense. En realidade, segundo confesión do autor, trátase do Val da Porca, un lugar cercano ao do seu nacemento, e a narración está baseada nun feito real e nas lembranzas da infancia do propio escritor. Ademais, como sinala Salgado, a anécdota que deu orixe ao relato asoma xa nas páxinas dunha novela anterior intitulada A ceo aberto (1981).
En calquera caso a guerra civil ten unha presencia tanxencial, como mirada de esguello, e non se fala do conflicto en si senón das barbaridades que cometeron os falanxistas. O tema da novela vén ser a existencia dos “paseos”, que foron unha consecuencia da guerra. Non se pode esquencer que Galicia, historicamente, estivo moi castigada pola represión fascista e que se asasinou impunemente e non sempre por motivacións políticas senón por outras cuestións que non teñen nada que ver coa ideoloxía. A maior parte da crítica coincide en sinalar que o escritor abusou da técnica periodística, rematando por converter o que puido ser un relato sobre un feito acontecido durante a guerra civil na crónica dunha vinganza persoal, sen chegar a explicar a violencia nin as causas desta. Usando como base o testemuño dun suceso real non é capaz de se afastar da reportaxe de sucesos e a narración ben puidera ser un documento periodístico, escrito dunha maneira habelenciosa.
De se localizar noutro tempo histórico estaríamos perante unha novela de xénero*, coas características propias dun relato do oeste, dun western, como ben souberon ver Silvia Gaspar e Xesús González Gómez, no que habería unha poboación temerosa e apoucada, unha muller raptada por unha caste de bandidaxe e o desexo de vinganza dun heroe solitario. O devandito xénero non é novidoso na escrita de Fernández Ferreiro que se estreou no campo da narrativa con A morte de Frank González, o primeiro western da literatura galega.
Agosto do 36 está dividida en capítulos moi curtos que facilitan a súa lectura, e está estructurada en dúas partes de moi desigual contido, a primeira titúlase “O cerco” e consome oito capítulos, e a segunda “Execución” con outros quince capítulos. Na primeira parte explícase a xénese dos acontecementos de maneira retrospectiva e a motivación do “paseo”, que non é por seren republicanos senón por disputas de tipo familiar que veñen dos seus proxenitores, ademais o mestre sácalle a moza ao falanxista como xa tamén acontecera entre os seus respectivos pais.
A novela presenta unha estructura clara, cunha mensaxe sinxela e directa e un discurso áxil e fluínte, coa pretensión de non se afastar do realismo. Para isto, Fernández Ferreiro vertebra unha construcción clásica baseada en nó* e desenlace*. Nos primeiros capítulos introduce ao lector nas localizacións espacio-temporais naturais da acción, usando para iso técnicas periodísticas e recursos da literatura oral, e tamén técnicas cinematográficas, das que xa facía uso na novela Corrupción e morte de Brigitte Bardot. Desbotado o interese polo final, que xa coñecemos desde a primeira páxina, o autor desenvolve unha técnica de enfriamento que contrasta coa ascendente tensión interna provocada pola intriga e polo suspense. A estructura da acción artículase nun continuo crescendo* dramático que desemboca na consumación da traxedia, un drama individual como metáfora do desastre colectivo.
No texto existen dous tipos de narradores, un narrador-testemuña* formado polos veciños de Abades, que abren a novela coas súas palabras e que moitas veces son imperfectos pois engaden ao relato o producto da súa imaxinación, e un narrador omnisciente*, heterodiexético, que refire en terceira persoa os acontecementos e que ten maior presencia na segunda parte, ás veces dunha maneira excesiva na descrición dos feitos.
A acción transcorre en diferentes coordenadas espaciais e se na primeira parte se centraba principalmente en Abades, na segunda trasládase desde a aldea a un lugar abandonado, chamado A Touza. O escritor demostra a súa habelencia para forxar o ambiente e xunto aos detalles da presencia da vida animal e vexetal que poboa a serra, existe un elemento que cobra unha inusitada importancia, a calor. Como ben soubo ver a crítica, trátase dunha calor case personificada que nos remite ás sensacións asfixiantes do sol en L’Étranger de Albert Camus, aínda que este é un elemento recorrente pois Tarrío xa observara o seu protagonismo na novela A ceo aberto (1981) .
O tempo intradiexético recolle a penas cinco días, desde o a mañá do 13 de agosto ata a tarde do día 17, que Salgado cre que é unha coincidencia premeditada coa data na que Alexandre Bóveda foi asasinado na Caeira. Desde o primeiro momento, o autor fai uso da técnica de flash back*, pois a información sobre os feitos vai serlle subministrada ao narrador omnisciente polos veciños de Abades, con bastante posterioridade ás datas en que aconteceron.
A caracterización dos personaxes non se corresponde co seu protagonismo na historia. Existen dous personaxes secundarios perfectamente singularizados, un deles, o crego don Xenaro, é o único que posúe unha ideoloxía definida dentro da novela e discute iradamente con Gregorio por cuestións políticas na defensa dos seus intereses. O outro, o taberneiro Lázaro, está medianamente deseñado polo autor e chega a se expresar de maneira contradictoria, é un individuo con fondura sicolóxica, que Salgado compara co Celidonio que aparece en O porco de pé de Vicente Risco. Os demais son como pezas postas nos lugares oportunos para que todo encaixe. Así, Sara, a verdadeira víctima do pesadelo de tortura, posúe unha imaxe sobexo estereotipada. O grupello de falanxistas carece de ideoloxía e dun perfil certeiro, agás o seu xefe Manuel “O Garabís” e o seu inimigo, o mestre Gregorio, que nas primeiras páxinas foron obxecto de senllos retratos cheos de topicidade, nos seus respectivos papeis de personificación do mal e do ben.
Agosto do 36 recupera, aínda que sexa superficialmente, o tema da guerra civil en Galicia, un contexto histórico que ten como primeira mostra a novela de Ramón de Valenzuela Non agardei por ninguén (Buenos Aires, 1957) e que logo visitaron Silvio Santiago, novamente Valenzuela, Antón Alonso Ríos, Aníbal Otero con Esmoriz (unha novela escrita no 1936, segundo Alonso Montero), Casares, Fernández Naval, Manuel Guede e Francisco Fernández del Riego, entre outros, como recorda Xosé Manuel Salgado en A trabe de ouro, e aos que habería que engadir o nome de Carvalho Calero con Scórpio.
BIBLIOGRAFÍA:
Vid. AT
Alonso, F., “Son un afiador que escribe” (entrevista), “Galicia Literaria”, suplemento de Diario 16 de Galicia, 11 de xaneiro, 1992.
Gaspar, S., “Agosto do 36, un western de sangue e morte”, La Voz de Galicia, 2 de xaneiro, 1992.
González Gómez, X., “Crónica dunha vinganza. Agosto do 36, de Fernández Ferreiro”, A Nosa Terra, 505, 16 de xaneiro, 1992.
Salgado, X. M., “O compromiso de Xosé Fernández Ferreiro. Agosto do 36”, A trabe de ouro, 12, 1992.
crebas twitter
-
Artigos recentes
- Lectura no Pico Sacro do poema “Apuntamentos para unha «Alba de Groria»” no Roteiro polos espazos vitais e literarios de Castelao na Estrada
- Entender para vivir, un libro e un recital para lembrar a escritora coruñesa Luísa Villalta
- «Viaxe ao Norte de Alemaña e cidades da Hansa». As crónicas do xornalista e viaxeiro Xosé Ameixeiras
- «Reivindicación dun legado poético da Costa da Morte», artigo en Grial 242
- Lanzamento da edición facsimilar de Estebo, de Xosé Lesta Meis, co estudo introdutorio “Unha voz crítica da emigración galega a Cuba” da miña autoría (Obra de libre descarga)
Categorías
- Antoloxías
- Arte
- Autografías
- Banda deseñada
- Biografía
- Cinema
- Congresos
- Contos
- Documental
- Efemérides
- Encontros
- Ensaio
- Entrevistas
- Epistolarios
- Estudos literarios
- Exposicións
- Fotografía
- Gravacións
- Historia
- Humor
- Infantil
- Lendas e mitos
- Lingua
- Literatura medieval
- Manifestos
- Manuscritos
- Memoria Literaria
- Música
- Narrativa
- Obituarios
- Poesía
- Política
- Premios
- Presentacións
- Radio
- Recensións
- Roteiros
- Sen categorizar
- Teatro
- Televisión
- Tradicións
- Versións ou traducións
- Xornadas
- Xornalismo
Comentarios recentes
- Moita saúde, moita poesía e moita felicidade no 2024 | crebas.gal en Que a Terra che sexa leve, Pólvera
- “De rosa antiga” | Tirar do fío en Recensión a De rosa antiga. 50 anos de Poesía (1972–2022), de Helena Villar Janeiro, en Grial 237
- Recensión da antoloxía Ara do mar. Poesía a Fisterra, compilada por Alexandre Nerium, en Grial 232 | crebas.gal en Artigo en QPC (XCIII): A potencia simbólica do topónimo Fisterra
- Florencio Delgado en 12 ligazóns e 2 vídeos | A profa en Unha lectura de Galicia infinda, de Florencio Delgado Gurriarán
- «A Pontragha», un poema para o libro Chegadas, Saídas. O antigo camiño de ferro Santiago de Compostela – A Coruña, de Manuel Pazos Gómez | crebas.gal en «A Pontragha», un poema inédito na GaZeta (Revista de Agrupacións Poéticas de Base)
Histórico
- Outubro 2024 (1)
- Setembro 2024 (1)
- Agosto 2024 (1)
- Xullo 2024 (3)
- Xuño 2024 (1)
- Maio 2024 (3)
- Marzo 2024 (1)
- Febreiro 2024 (1)
- Xaneiro 2024 (1)
- Decembro 2023 (2)
- Novembro 2023 (1)
- Outubro 2023 (3)
- Setembro 2023 (1)
- Agosto 2023 (3)
- Xullo 2023 (3)
- Xuño 2023 (1)
- Maio 2023 (1)
- Abril 2023 (1)
- Marzo 2023 (3)
- Xaneiro 2023 (2)
- Decembro 2022 (2)
- Novembro 2022 (1)
- Outubro 2022 (3)
- Setembro 2022 (2)
- Agosto 2022 (1)
- Xullo 2022 (4)
- Xuño 2022 (2)
- Maio 2022 (10)
- Abril 2022 (2)
- Marzo 2022 (1)
- Febreiro 2022 (4)
- Xaneiro 2022 (6)
- Decembro 2021 (2)
- Outubro 2021 (1)
- Setembro 2021 (3)
- Agosto 2021 (1)
- Xullo 2021 (4)
- Maio 2021 (2)
- Abril 2021 (1)
- Marzo 2021 (1)
- Febreiro 2021 (3)
- Xaneiro 2021 (6)
- Decembro 2020 (9)
- Novembro 2020 (8)
- Outubro 2020 (2)
- Setembro 2020 (3)
- Agosto 2020 (2)
- Xullo 2020 (3)
- Xuño 2020 (1)
- Maio 2020 (6)
- Abril 2020 (6)
- Marzo 2020 (5)
- Febreiro 2020 (1)
- Xaneiro 2020 (5)
- Decembro 2019 (3)
- Novembro 2019 (2)
- Outubro 2019 (6)
- Setembro 2019 (5)
- Agosto 2019 (3)
- Xullo 2019 (4)
- Xuño 2019 (2)
- Maio 2019 (6)
- Abril 2019 (5)
- Marzo 2019 (4)
- Febreiro 2019 (2)
- Xaneiro 2019 (6)
- Decembro 2018 (3)
- Novembro 2018 (3)
- Outubro 2018 (6)
- Setembro 2018 (6)
- Agosto 2018 (6)
- Xullo 2018 (8)
- Xuño 2018 (10)
- Maio 2018 (9)
- Abril 2018 (2)
- Marzo 2018 (11)
- Febreiro 2018 (5)
- Xaneiro 2018 (8)
- Decembro 2017 (4)
- Novembro 2017 (2)
- Outubro 2017 (7)
- Setembro 2017 (7)
- Agosto 2017 (13)
- Xullo 2017 (7)
- Xuño 2017 (6)
- Maio 2017 (6)
- Abril 2017 (6)
- Marzo 2017 (8)
- Febreiro 2017 (11)
- Xaneiro 2017 (5)
- Decembro 2016 (8)
- Novembro 2016 (7)
- Outubro 2016 (10)
- Setembro 2016 (12)
- Agosto 2016 (13)
- Xullo 2016 (7)
- Xuño 2016 (12)
- Maio 2016 (18)
- Abril 2016 (18)
- Marzo 2016 (9)
- Febreiro 2016 (15)
- Xaneiro 2016 (16)
- Decembro 2015 (11)
- Novembro 2015 (21)
- Outubro 2015 (7)
- Setembro 2015 (7)
- Agosto 2015 (2)
- Xullo 2015 (13)
- Xuño 2015 (5)
- Maio 2015 (13)
- Abril 2015 (17)
- Marzo 2015 (17)
- Febreiro 2015 (17)
- Xaneiro 2015 (8)
- Decembro 2014 (16)
- Novembro 2014 (4)
- Agosto 2014 (4)
- Xullo 2014 (3)
- Xuño 2014 (2)
- Maio 2014 (4)
- Abril 2014 (8)
- Marzo 2014 (8)
- Febreiro 2014 (20)
- Xaneiro 2014 (9)
- Decembro 2013 (18)
- Novembro 2013 (7)
- Outubro 2013 (15)
- Setembro 2013 (29)
- Agosto 2013 (13)
- Xullo 2013 (20)
- Xuño 2013 (9)
- Maio 2013 (19)
- Abril 2013 (25)
- Marzo 2013 (20)
- Febreiro 2013 (23)
- Xaneiro 2013 (22)
- Decembro 2012 (20)
- Novembro 2012 (12)
- Outubro 2012 (12)
- Setembro 2012 (16)
- Agosto 2012 (25)
- Xullo 2012 (26)
- Xuño 2012 (19)
- Maio 2012 (41)
- Abril 2012 (35)
- Marzo 2012 (38)
- Febreiro 2012 (34)
- Xaneiro 2012 (40)
- Decembro 2011 (39)
- Novembro 2011 (47)
- Outubro 2011 (43)
- Setembro 2011 (43)
- Agosto 2011 (34)
- Xullo 2011 (31)
- Xuño 2011 (3)
Meta
Pingback: Xosé Fernández Ferreiro, tributo a un bidueiro das letras | Letra en Obras