Presenza da Costa da Morte nos Contos do mar de Irlanda, de Xurxo Souto

(Premer nas imaxes para agrandar o tamaño)
Unha versión deste texto publicouse no xornal La Voz de Galicia, edición de Carballo, o 3 de xaneiro de 2015.
«As cousas do mar non se contan na terra. A miña palabra queda no peito. Explicarme non sei…», dixo o Machín de Muxía. Así principia a listaxe de gratitudes coa que remata a fascinante narración de historias que Xurxo Souto intitulou Contos do mar de Irlanda (Xerais, 2014). E as persoas que amamos o mar temos que lle dar os nosos parabéns e o noso agradecemento a Xurxo Souto por contárnolas dun xeito delicioso. Estruturado en tres partes: «Ribeira», «Unha marea no Gran Sol» e «No outro lado do espello», son ducias de historias, que rebordan o anecdotario, por máis que algunhas delas a nós «terrícolas» nos parezan incribles. Mariñeiros de toda a costa galega, quer da banda do atlántico, quer da banda do cantábrico, convértense co enmalle do propio Xurxo Souto en narración coral e vivenciada destes contos do salitre. E non se trata de facer heroes, porque como ben afirma Xurxo, os naufraxios do mar as máis das veces revelan as inexistentes condicións de seguranza marítima na súa vida laboral. Heroes ou non, as súas historias teñen moito de epopeas.
Nesta anotación reducirei o amplo abano dos «sucedidos» aos que protagonizan os mariñeiros da Costa da Morte. Velaí os relatos do poeta mariñeiro de Cee, Xosé Iglesias (de quen xa falamos aquí ou acolá), autor do poemario Transfusión oceánica (Caldeirón, 2014), de quen se reproduce a xeito de limiar o poema que lle dá título a ese libro, mais tamén é importante a súa achega nos capítulos «Alén do gran Sol» e «Castelao en Galway»; de Xosé María, Razo, en «Aviso para navegantes»; de Santiago García Abelenda, Ponteceso, en «Grandes embarques do mar de Irlanda»; de Xosé Carrillo, Malpica, en «Unha noite na Viúva», que narra a fuxida dos cenetistas nun barco canda a guerra; de Tono de Pito, Malpica, en «Nordestazo», que na coda nos fala dun barco gransoleiro chamado Eduardo Pondal; de Pilocha Suárez Carril, Ponte do Porto, en «Ictioloxía emocional»; de Serafín Mourelle, Corme, en «Poesía atlántica» e noutros relatos de maneira máis tanxencial; de Selina Otero, Malpica, en «Dos gaiteiros do mar»; de Pepe Periscal, Malpica, en «Apresamento»; de Pía e Suso, en «O avó de Pía de Corcubión» ou de Belarmino Trillo, A Ponte do Porto, en «Dos portos do Oeste».
Canda eles aparecen outros personaxes secundarios tamén da Costa da Morte que sería prolixo enumerar, entre os que salientan o home dos contos, o finado Carlos Díaz O’Xestal, o pintor e poeta vencellado a Malpica, Urbano Lugrís, ou o poeta fisterrán Alexandre Nerium (cabo doutros poetas como Eduardo Pondal, Antón Avilés de Taramancos, Uxío Novoneyra, Manuel María, Lois Pereiro, Claudio Rodríguez Fer, Manuel Rivas ou Martín Veiga, o noiés enraizado na cidade irlandesa de Cork).
Por se aínda non fose dabondo, entre a bibliografía de «Libros que mollan estes lances» figura a excelente novela de aventuras de Xosé María Lema Suárez, Costa do Solpor (Xerais, 2013); aínda aparece como inédito, pois saíu pouco despois, Transfusión oceánica (Caldeirón, 2014), de Xosé Iglesias e, finalmente, outro inédito que ben sería que non o fose, o singular Naquela cociña con xardín e tamén con vistas ao mar, no que Pía Lago rememora os moitos anos que a súa familia rexeitou a casa de xantares As Hortensias, de Corcubión, que nós sempre coñecimos popularmente como o Camping de Corcubión, porque tamén existiu unha zona de acampamento á beira, hoxe substituída por apartamentos. Unha historia na que sobrancea o seu avó Benigno Lago.
E como saudaría Xurxo Souto: Medre o mar! Saúde e Oceáno!
A xeito de sobremesa, agradézolle moito a xenerosa achega de Xurxo Souto para nos dar licenza a reproducir deseguida a Coda do seu capítulo «O avó de Pía de Corcubión», que inclúe ademais unha anotación elaborada pola propia Pía Lago, hai hoxe exactamente cinco anos, e tirada do seu libro aínda inédito. Velaí:
Coda
Pía participa desde nena desta mesma elegancia vital. E puido desenvolver o seu talento sen saír da casa dos avós:
«Naquela cociña con xardín e tamén con vistas ao mar», así se titula o libro que anda a rematar. Receitario onde tamén agroman, por suposto, as crónicas gorentosas de Benigno na Patagonia e de Juanito Liracho a tapar buratos pola parte de Irlanda. Reclámolle un adianto. Ela cumpre. Uns días despois envíame este petisco.
É a despedida das Hortensias, o hostal-restaurante que creara e decorara o avó coa propia madeira dos seus barcos. Unha crónica triste que a alquimia culinaria vai transformar na prodixiosa receita das agullas en escabeche. Se es de Marín tamén han valer alcriques e patajullos.
(Respecto absoluto á grafía orixinal):
Hola: Xa estou eiquí. Hoxe día 30 de decembro de 2009, a piques de acabar o ano. Recollín todo no noso restaurante e quedou pechado; todo recollido, todo no baúl dos recordos (como decía Karina).
Pero sejimos, sejimos adiante.
Chejei á miña casa dos Muños, fun ó Pataca a mercar unha cerveja, alí atopeime cun rejeifeiro; iso decía, pero nin rejeifa nin nada. Falamos. Falamos da cea de fin de ano, il viúvo, tirándome os tellos i eu falando de cocinha. O peixe azul saíu na conversa, como bo viúvo ía ceñar so. Prejunteille ¿o que? E díxome con unha mirada lasciva, Xarda ó Forno.
Invitoume a tomar aljo, non dixen que non; aceitei a súa invitación, e Gina serviume unha birrita.
Falamos, eu rejeifei, pero sen resposta. Mesas de xente xojando ó truco, nenos berrando con cochiños (carricoches) e monecos calvos, sen ollos, inda non chejaron os resises para traeren o mellor de Toysaras.
Peixe azul, esquecido, peixe de probes, peixe mal parido. Pero peixe; peixe rebuldeiro e cando foi do Casón os merjulladores decían que había xardas sen carne, que vían espiñas de xarda e de robalo, coma ese lojotipo de modernidade estampado nas camisetas, que nadaban a corrente do mar da Costa da Morte. Non esquezo o rejeifeito (sin selo). Nin o peixe azul. E para rematar o ano vai ista receta.
AJULLA ESCABECHADA
Injredientes: ajulla, cebola, cenoira, allo, loureiro, aceite de oliva (virxe), vinajre (non Procer), pementón doce, sal e romeiro.
Cortamos a ajulla, despois de limpala,
uns graos de pementa, ben enfariñada.
Fretimos a ajulla, que está enfariñada,
en un bo aceite, e antes salghada.
Cando esté fritida, pasámola a un prato,
sin que nos refríe, cantámoslle un rato.
Picamos cebola, cenoira e mais allo,
poñemos tixola con aceite a esjallo (serve o aceite de fritir a ajulla).
Todiña a xuliana, xunto co loureiro,
vai para a tixola, tamén o romeiro.
Deixamos fritir, todo a mojollón,
poñemos vinajre tamén pementón (mellor da Vera).
Bañamos a ajulla, con iste fritido,
deixámola un día nun sitio ben frío (cazola de barro).
Pasado ese día, poden ser tres máis,
comémola ajulla, xunto cos demais.