Ao fío do premio “P. de Asturias de las Letras” outorgado á poeta romanesa Ana Blandiana, (pseudónimo de Otília Valeria Coman, Timisoara, 25 de Marzo de 1942) recupero esta anotación das crebas publicada o 13 de decembro de 2015.
Convidado pola poeta Yolanda Castaño, directora do ciclo, e a quen agradezo a convocatoria, mañá contra as 2o:30 horas estarei no Auditorio do Ágora coruñés para partillar unha lectura poética coa excelente poeta romanesa Ana Blandiana. Na imaxe reproduzo o díptico da xornada e deseguida a Nota de prensa que se lle enviou aos medios de comunicación. Velaquí:
A GRANDE VOZ DA ROMANÍA XUNTO A UN DOS MELLORES POETAS DA COSTA DA MORTE: ANA BLANDIANA E MIRO VILLAR
Chega a terceira e última sesión outonal de POETAS DI(N)VERSOS, un novo recital poético dentro do ciclo mensual que está a celebrar o seu sétimo ano consecutivo, e que continuará estendéndose ata xuño.
O próximo luns 14 de decembro, coma sempre ás 20:30h no Auditorio do Ágora da Coruña, un man a man de altura achegará poesía en galego e en romanés para todos e todas as interesadas. O acto durará arredor dunha hora e, aos poemas estranxeiros, seguiranos traducións ao galego realizadas expresamente pola directora do ciclo, a tamén poeta e dinamizadora cultural Yolanda Castaño. Ademais e como vén sendo habitual na alianza de POETAS DI(N)VERSOS coas librarías de barrio coruñesas, un novo establecemento de proximidade achegará ao público asistente os títulos dos convidados, ofrecendo a posibilidade de levar para casa as súas sinaturas.
Nesta sesión decembrina, os protagonistas chegan de extremos opostos de Europa, pero comparten unha mesma capacidade para tocar problemáticas colectivas, sociais e humanas sen abandonar nin por un intre o máis refinado lirismo. Trátase de Miro Villar (1965), unha das cabezas visibles do xa mítico colectivo poético “Batallón Literario da Costa da Morte”, doutor en Teoría Literaria e Literatura Comparada e profesor de lingua e literatura galegas ademais de narrador, poeta, tradutor, autor de obra infanto-xuvenil, estudoso e crítico literario. Responsable dun blog literario que fora Premio da AELG (www.crebas.gal), é un dos autores máis rigorosos da chamada “Xeración dos 90”, e un dos poucos que ten cultivado na contemporaneidade o metro clásico.
El fará parella poética coa gran dama da poesía de Romanía, Ana Blandiana. Nada en Timisoara en 1942, constitúe unha das conciencias artísticas e cívicas máis importantes de Europa do Leste, e o seu é un nome xa lendario nas Letras Romanesas. Autora de vinte e seis libros de poemas, relatos, novela e ensaio, son xa 46 obras as traducidas ata a 24 linguas distintas. Destacada opositora ao réxime de Ceaucescu, e mesmo se os seus poemas circulaban en miles de exemplares de maneira clandestina, os seus libros estiveron prohibidos no seu país dende 1959 ata 1964, e tamén en boa parte da segunda metade dos anos oitenta, polo que foi no exterior que recibiu o recoñecemento merecido. Hoxe é a pluma máis internacional do seu país e ostenta o título de Chevalier de la Legion d’Honneur da República Francesa.
Será unha lectura pública –aberta e gratuíta– de poemas en galego e romanés capaz de cativar a propios e estraños, e na que a Concellería de Culturas da Coruña segue apostando por un xénero aparentemente minoritario pero cargado de emoción e conexión co público. POETAS DI(N)VERSOS ronda o centenar de persoas de público de xeito mensual, e acadara o Premio da Crítica Galicia á mellor Iniciativa Cultural de 2014.
E velaquí a tradución ao galego dun poema de Ana Blandiana:
Igrexas fechadas
Igrexas fechadas como casas cuxos donos partiron sen dicir por canto tempo nin deixar enderezo ningún. Corren tranvías e bicicletas pola cidade arriba e abaixo. Berros, bucinas, os habitantes apresurados compran e venden, compran e venden, comen de pé e, moi de cando en vez, sentan a tomar café nunha terraza a carón dunha catedral do século XI á que miran sen ver porque andan a falar por teléfono e nin se lles ocorre preguntar quen foi que viviu algún día, hai moito tempo, nunha casa tan grande.
O Consello da Cultura Galega vén de dispoñibilizar para libre descarga a obra Luísa Villalta: entender para vivir, con coordinación literaria da profesora e crítica literaria Dolores Vilavedra,coa que a entidade contribúe á celebración da figura homenaxeada nesta edición do Día das Letras Galegas, e na que me honra participar co poema “Díptico con Luísa” que dialoga con versos do seu primeiro libro Música reservada (Edicións do Castro: 1991).
Velaquí a publicación, á que se pode acceder libremente nesta ligazón:
Eis a presentación que se publica na devandita páxina:
Luísa Villalta: entender para vivir é a obra coa que o Consello da Cultura Galega (CCG) contribúe á celebración da figura homenaxeada nesta edición do Día das Letras Galegas. A presidenta do CCG, Rosario Álvarez, presentou esta publicación, que “naceu como un espazo para o diálogo entre a obra de Luísa e un monllo selecto de persoas que, sendo referentes no sistema cultural galego, mantiveron en vida vínculos coa autora e a súa obra”. Pola súa parte, Dolores Vilavedra, coordinadora do volume, destacou que son unha colección de textos que “amosan ben a natureza intrinsecamente dinámica e expansiva dun corpus precursor e versátil como poucos na nosa historia”. A publicación foi presentada nun acto ao que asistiu a familia de Luísa Villalta, representada na mesa pola súa irmá Susana, quen agradeceu a homenaxe, e Margarita Ledo, secretaria da Real Academia Galega (RAG), quen destacou que “este volume coincide coa achega diversa e comprometida da autora”. A obra xa está dispoñible para descarga no web do CCG.
“Luísa entendía a literatura como unha construción comunal”, explicou Dolores Vilavedra na presentación, e o CCG apelou a ese parecer para convocar figuras referenciais das nosas letras que “teñen en común o feito de achegárense, nalgún momento das últimas décadas, á Luísa Villalta escritora e á súa obra”. Forman parte deste volume Xosé María Álvarez Cáccamo, Vicente Araguas, Estíbaliz Espinosa, Eduardo Estévez, Francisco X. Fernández Naval, Miriam Ferradáns, Pilar Pallarés, Chus Pato, Henrique Rabuñal, Román Raña, Cesáreo Sánchez Iglesias, Xurxo Souto, Marga Do Val, Eva Veiga e Miro Villar. Cada un deles partiu dun texto da obra de Villalta para crear outra peza que constitúe un diálogo polifónico co seu legado.
Diálogo polifónico coa obra
“Entender ou vivir? É a pregunta hamletiana que Luísa lanzou na súa obra Ruído e que nos serviu para darlle título a esta publicación”, apuntou Dolores Vilavedra na presentación. Foi tamén a idea sobre a que convocaron as dezaseis colaboracións (quince textuais e unha plástica) que lembran o “precursor e versátil” do seu legado porque, “malia que Luísa é coñecida como poeta, non deixou de explorar outros xéneros como a narrativa ou o ensaio”, afirmou Vilavedra.
Vicente Araguas e Miriam Ferradáns partiron de diferentes poemas de Papagaio, obra póstuma de Luísa Villalta sobre a derruba do barrio da prostitución da súa Cidade Alta que escribiu para as fotos de Maribel Longueira.
O primeiro poemario de Villalta, que editou Ediciós do Castro en 1991, Música reservada, convoca a Chus Pato, Román Raña, Cesáreo Sánchez Iglesias, Marga do Val, Estíbaliz Espinosa, Eduardo Estévez e Miro Villar. No caso de Espinosa, a súa peza vai acompañada dun poema de Ruído, obra coa que tamén dialogaron Pilar Pallarés e Eva Veiga. A proposta de Eduardo Estévez partiu tamén do texto O estudo das sombras. Sobre Siléncio, ensaiamos construíron as súas pezas Francisco X. Fernández Naval e Xurxo Souto, quen incorporou a imaxe da dedicatoria que lle fixo a propia Villalta. A obra En concreto serviu a Xosé María Álvarez Cáccamo para o seu traballo, e Henrique Rabuñal inspirouse no texto que Luísa escribiu no primeiro número de CasaHamlet. Revista de Teatro, “As certezas de Ofelia”. Ademais dos quince textos hai tamén unha peza de creación artística realizada por Ana Pillado. Trátase da peza titulada Irmá Luísa, Muller Faro de longa ollada, que foi bordada á man por Ana Pillado sobre unha tea antiga gardada pola familia, sobre a que Ana realizou un acrílico. A imaxe de Ana Pillado é tamén a identidade visual do cartel do Concerto das Letras Galegas.
A publicación inclúe tamén un caligrama que a propia Luísa Villalta lle dedicou a Francisco Pillado, cedido polas súas herdeiras (Ana e Helena) para este libro de homenaxe que o CCG edita cada ano polo Día das Letras Galegas. A edición consta de 500 exemplares numerados e unha versión dixital que xa se pode descargar.
Deseguida reproduzo en imaxes e texto a miña achega.
A RAG (Real Academia Galega) vén de dispoñibilizar para libre descarga o libro Poesía e sociedade de onte a hoxe: Dialogando con Celso Emilio Ferreiro, con coordinación literaria da académica María López-Sández e que recolle as intervencións do acto público celebrado o 21 de marzo, Día Internacional da Poesía.
A entidade pretendeu reflexionar sobre o legado da poesía social ou comprometida do poeta celanovés e dar respostas á seguinte cuestión que se lle formulou aos poetas participantes: “Segue sendo posible crer no poder transformador da literatura na etapa posmoderna?”
Velaquí o índice da publicación, á que se pode acceder libremente nesta ligazón:
Xesús Alonso Montero. Arenga sobre Celso Emilio Ferreiro e a chamada poesía social con algunhas páxinas pouco gasalleiras para certos poetas puros e, sobre todo, para os poetas turrieburnistas e, tamén, os nefelibatas, que son os que andan polas nubes
TEXTOS
Anxo Angueira. Monólogo do vello traballador | Co metal
García Mc: Deitado frente ao mar…; Son un pasmón; Libremente e O meu reinado.
Cada poeta debía xustificar a escolla dun poema de Celso Emilio Ferreiro e engadir outro de propia autoría en diálogo co anterior.
A xeito de mostra reproduzo as palabras do meu irmán Rafa:
Volver á poesía de Celso Emilio Ferreiro é, para min, volver aos tempos da mocidade (cando a lin e devorei a treo) e reencontrarme cun poeta que escribe vertendo nos seus versos vida e linguaxe, terra e idioma, solidariedade e memoria.
Abofé que (me) interesa o Celso Emilio da poesía comprometida, da que denuncia e toma partido: “Deitado frente ao mar…”, “A pedra”, “Monólogo do vello traballador” etc. Unha poesía posta, á mantenta, ao servizo de causas xustas, a carón dos que sofren a historia, mais sen descoidar que esta, a poesía, é asemade ética e estética.
Así e todo, penso que a veta poética de Celso Emilio que deixou máis fonda pegada en min é aquela que ten un alento quer intimista, quer existencialista, na que mestura identidade individual e colectiva e na que hai dor mais tamén esperanza. Desa poesía gustaríame sinalar hoxe o poema “As raigames” (de Longa noite de pedra), un poema que dialoga co meu titulado “As raíces” (d’Os lugares da memoria): raíz, raiceira, raizame.
E desde hai unhas semanas xa está a disposición do público lector nos puntos habituais o nº 26 de Areal. Revista Cultural de Sada, no que colaboro co artigo «A música reservada dos sonetos de Luísa Villalta» (nas páxinas 26 a 29 dentro da sección denominada «Estudos Xerais» e nesta ligazón na rede) e co poema «Decembro de cegoñas» (nas páxinas 64 e 65 dentro da sección de «Creación»).
Desde a data de lanzamento a entidade tamén está a publicar os textos do novo número da revista na súa páxina web, como xa acontece co poema «Decembro de cegoñas», nesta ligazón e que tamén reproduzo deseguida.
No último número, 240(outubro, novembro e decembro do 2023) de Grial. Revista Galega de Cultura, que desde hai días xa anda polas librarías, e tamén se pode adquirir desde a propia páxina da Editorial Galaxia, asino na habitual sección intitulada «O espello das letras» un artigo intitulado «Unha poética pouco coñecida e adoito esquecida», que reseña a publicación da Poesía Completa de Xosé Fernández Ferreiro, en edición literaria de Francisco X. Fernández Naval.
Este número 240centra os seus contidos monográficos no tema «Ciencia en Galicia nos cen anos do Seminario de Estudos Galegos», baixo a coordinación de Marilar Aleixandre, quen tamén asina o texto introdutorio coa epígrafe «O soño do Seminario de Estudos Galegos. Do pasado ao futuro a través do presente» e ao que seguen os artigos «Culturas de resistencia. Unha arqueoloxía da igualdade en Galicia», de Alfredo González-Ruibal; «Reprogramación celular: pontes entre a ética e as aplicacións clínicas», que asina Eva María Candal Suárez; «O evento de Traspena. O estudo científico do primeiro meteorito recuperado na Galiza», por Manuel Andrade Valinho e «A historia social das mulleres: da escuridade á visibilidade», de Ofelia Rey Castelao.
Na sección «Temas do noso tempo» aparece o artigo «A coeducación como elemento necesario para un cambio social», da recentemente desaparecida Dolores Varela Salgado. E na sección «Documentos» é Henrique Monteagudo quen asina «Unha entrevista sobre o galego e os seus problemas (1928) centrada en Antonio Couceiro Freijomil.
As habituais recensións literarias da sección «O espello das letras» complétanse cos artigos «A narrativa galega e as novas diásporas. Claves de lectura e desafíos pendentes», de Dolores Vilavedra, «Merlín e familia dedicado a Francisco Fernández del Riego» da autoría de Xosé Manuel Dasilva e «Fina Casalderrey: para unha poética da sinxeleza» de Montse Pena Presas.
A maiores na sección «Crónica» o texto «Carta de Ámsterdam. Ás voltas polo barrio xudeu», da autoría de Marc Wouters.
Pechan o volume a sección de «Música» co texto «Máis alá da saudade. Ana Kiro e a emigración» que asina David Miranda-Barreiro, a sección de «Historia e memoria» que inclúe un texto de Abel Vigo García intitulado «José Pacheco, mestre de capela da catedral de Mondoñedo. Achega á súa biografía» e por último a sección «Debates» onde Lois Alcayde Dans escribe sobre «A emancipación como cuestionamento do fenómeno moderno. Na beleza, no sinistro e no político».
Velaquí o contido da miña colaboración neste número:
No mes de decembro de 2015 finaba na cidade da Coruña o escritor e xornalista Xosé Fernández Ferreiro (Nogueira de Ramuín, 1929) e desde aquela data na cabeza do seu amigo persoal e tamén escritor ourensán Francisco X. Fernández Naval non deixou de remoer a idea de recuperar a súa poesía, adoito esquecida por mor da transcendencia que acadou a súa prolífica obra narrativa, nomeadamente a novela Agosto do 36, premio Xerais 1991 e que tamén recibiu o recoñecemento lector con milleiros de exemplares vendidos en sucesivas reimpresións.
Fernández Naval no primeiro parágrafo das catro páxinas do completo e fulcral achegamento á biografía e á obra de Xosé Fernández Ferreiro lembra que a Deputación Provincial de Ourense é a depositaria do seu legado literario e que entre os seus obxectivos está o de recuperar a súa obra esgotada ou descatalogada. Por esta razón recupéranse en senllas edicións facsimilares os seus dous únicos libros de poemas Ribeirana do Sil e A Noite, que se ofrecen xunto co Limiar nun fermoso estoxo cunha fotografía dun moi novo Fernández Ferreiro no mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil en 1951, cando tiña 22 anos.
Así pois, este estoxo compilatorio xunta toda a súa poesía galega publicada, malia certa pequena imprecisión no subtítulo xa que non é “completa” pois coñecemos algún outros poemas máis dispersos en revistas e xornais que nunca viron a luz en libro.
Ribeirana do Sil é o título do primeiro poemario, foi publicado en 1952 en Ourense, en edición de autor, mesmo con grallas como o apelido “Fernádez” na portada interior. Dos moitos días de conversa íntima entre ambos na cidade coruñesa, Fernández Naval anota como o incipiente poeta lle pedira un prólogo a Vicente Risco, que declinou o convite ao considerar que o libro aínda non estaba maduro para ser publicado.
Este consello risquiano non botou para atrás o ímpeto de Fernández Ferreiro e será outro membro ourensán do grupo Nós, Florentino López Cuevillas, daquela xa académico, quen asina pouco máis de tres pequenas páxinas de Prólogo, centrándose en salientar que a súa poesía nace lonxe de grupos, escolas ou tertulias literarias e bebe das paisaxes do seu Ramuín nativo e da inmensidade do río Sil. Porén, Cuevillas non soubo ver que nestes primeiros versos está o ronsel do hilozoísmo imaxinista de Amado Carballo e outros coetáneos e case nada hai de novidoso. Fernández Naval opina que a lectura do “Noiturno do adolescente morto” de Lorca debeu influír no autor ourensán.
O certo é que Risco non andaba desencamiñado e o libro non ten a forza expresiva poñamos por caso doutro poeta que tamén cantou o Sil moitos anos atrás, Florencio Delgado Gurriarán no seu Bebedeira (1934).
De feito, a única recensión de interese publicouna Rabanal en La Noche (17/10/1952) coa epígrafe “Nebulosas. Musas de Ramuín” e case fala máis do limiar de Cuevillas e de que o recibiu de mans de Antonio Couceiro Freijomil, quen andaba a preparar o seu Diccionario Bio-bibliográfico de Escritores Gallegos, que do propio libro de poemas, que lle parece cheo de “impericias” ou moi influenciado polo cancioneiro popular, mais no que cre albiscar unha poética prometedora en poemas como o penúltimo, intitulado “A noite”.
Semella que a lectura de Rabanal foi premonitoria pois en 1959, en Madrid, aínda que impreso nas Gráficas Numen de Vigo, segundo afirma Méndez Ferrín, aparece o seu segundo poemario A Noite, con ilustracións de Reimundo Patiño, na colección de poesía do grupo Brais Pinto, do que Fernández Ferreiro tamén facía parte e para o que propuxo o nome dun afiador de Nogueira de Ramuín, que en opinión da crítica en moitos aspectos é un trasunto do propio autor. Unha colección que encetara Bocarribeira, de Otero Pedrayo e Poema do home que quixo vivir, de Bernardino Graña, e que tiña no prelo O que se foi perdendo, de Ramón Lorenzo.
Desta volta, Vicente Risco, como lembra no limiar Fernández Naval, vai dar a súa benzón literaria á nova obra en La Región, mais vai ser outro dos seus compañeiros en Brais Pinto, Ramón Lorenzo Vázquez, quen escribe a recensión máis gabanciosa en La Noche (11/11/1959) afirmando que “nos presenta un mundo personal, íntimo, lleno de subjetividad”, evidenciando ecos de Amado Carballo e máis opacos de Luís Pimentel, ás veces tamén de Lorca, e salientando a achega do seu “ulcismo”, cheo de símbolos e de mitoloxía.
O lirismo do libro non agocha que hai un diálogo narrativo entre un vello e unha nena á que lle relata contos sobre a noite. Porén, malia que Fernández Ferreiro atinxe calidades poéticas dignas de loanza o escritor de Ramuín non volvería a publicar máis poesía en libro envorcándose na narrativa, no xornalismo e no ensaio.
Benvida sexa pois esta edición de rescate na que porfiou o seu amigo Francisco X. Fernández Naval que nos permite nunha fermosa edición recuperar a lectura dunha poética pouco coñecida e adoito esquecida.
Non ten acougo o poeta fisterrán Alexandre Nerium na súa angueira de xuntar textos poéticos que fosen inspirados polo topónimo Fisterra, quer sobre o noso territorio e na nosa lingua quer sobre outras fisterras posibles e noutras linguas. Continúa agora o camiño encetado na compilación Ara do mar. Poesía a Fisterra (Madrid: Eneida, 2021) onde as referencias alusivas a este espazo simbólico ocupaban case cincocentas páxinas de poemas escritos en galego, portugués, castelán, catalán, eúscaro, inglés, francés, italiano, alemán e maltés.
Desta volta compilou as voces de muller magnetizadas polas diversas Fins da Terra e de maneira singular pola nosa atlántica Fisterra. Na brevísima páxina limiar o poeta, que quere agochar a súa humildade mesmo na sinatura A. N., para amplificar a importancia desas voces femininas afirma que o traballo é “unha homenaxe á muller, a muller pesca, aquela do traballo silenciado, e a da muller da escrita, farol que dende sempre guía o mundo”.
Se no anterior volume os criterios de edición agrupaban os textos por linguas, nesta ocasión cambia e xa se opta, con excelente parecer na nosa opinión, pola orde cronolóxica do ano de nacemento das poetas. E se daquela o primeiro texto estaba datado en 1697, agora todos fan parte da poesía moderna e contemporánea.
Nesta ocasión, enmarcadas por dúas citas de dous fragmentos narrativos que nomean Fisterra, unha de La hija del mar de Rosalía de Castro e outra de O calor das coisas de Nélida Piñón, a listaxe de 80 autoras empeza no poema “A súa verba” que Pura Vázquez (1918-2006) dedicara a D. Ramón Otero Pedrayo e remata con “Orquídeas violetas” de Natalia Lema Otero (1999).
Obviamente a literatura e a lingua máis representada é a da nosa nación atlántica con 37 poetas de diferentes xeracións aínda que con ese salto que vai desde as poetas Pura Vázquez, Luz Pozo Garza, María do Carme Kruckenberg e Xohana Torres até Marilar Aleixandre e Marica Campo que anobelan con elas para daren paso a unha nutrida representación de autoras das promocións dos oitenta, noventa e das primeiras décadas deste novo século. A todas elas cómpre engadirlles a poeta brasileira Bernadete Bruto e a portuguesa Cristina Néry.
As outras linguas aparecen sempre en coidadas versións bilingües que achegan para a nosa lectura o texto orixinal e a súa versión galega. Por orde de representación de primeiras estaría o castelán con 16 poemas de María Cinta Montagut, a cubana Lourdes Gil, a chilena Myriam Díaz-Diocaretz, Ángeles Mora, Concha García, Blanca Andreu, Teresa Gómez, Victoria Carande Herrero, a venezolana Astrid Lander, a paraguaia Elina Pereira Olmedo, as costarriqueñas Luz Mary Arias Alpízar e María José Quesada Chaves, Daniela Bartolomé Moro, Lucía Echebarría, Karmele Jaio Eiguren e a peruana Gabriela Wiener.
Sorprende moito o fascinio de Fisterra para as poetas en éuscaro, que suman 11 e ás que se lle poderían engadir outras da mesma orixe que escolleron o castelán ou o francés na súa escrita, na lingua vasca soan aquí os versos de Mari Luz Esteban, Itxaro Borda, Amaia Iturbide, Tere Irastortza, Miren Agur Meabe, Aitzane Galardi, Goizalde Landabaso, Idurre Eskisabel, Castillo Suárez, Sonia González e Itziar Ugarte Irizar.
Sete son as poetas en lingua inglesa, as norteamericanas Sylvia Plath e Kathleen March, a inglesa Julia Casterton, a escocesa Carol Ann Duffy, as irlandesas Eiléan Ní Chuilleanáin e Lorna Shaughnessy, a singapurense Alannah Hopkin, quen escribiu o seu poema “Kilometre zero” despois de rematar o Camiño en setembro de 2018, e por último a canadense Anne Carson, da que se publica un fragmento do poemario Antropoloxía da auga (Chan da Pólvora, 2023), tamén escrito como experiencia espiritual e reflexiva co Camiño e do que non se cita, por esquecemento, que foi traducido polo poeta Jesús Castro Yáñez.
Están representadas por outras dúas composicións o catalán, con versos das baleares Antònia Vicens e Margalida Pons Jaume; a literatura en lingua francesa, unha da poeta bretoa Marie-Josée Christien, que ten de seu outra atlántica Fisterra (Penn-ar-Bed en bretón) e a outra Aurelia Arkotxa, quen malia nacer en Iparralde non usa o éuscaro neste texto, e aínda outras dúas en alemán, a xa galega Úrsula Heinze de Lorenzo e Marion Eisenberger. Finalmente en sueco o poema que Helena Eriksson titulou no orixinal co topónimo galego “Fisterra” e que tamén foi froito, coma moitos outros dos compilados, da experiencia persoal no final do Camiño.
Alén do propio compilador, que anosou todos os poemas orixinais en castelán e as versións interpostas do éuscaro, varias persoas colaboraron na versión dos textos, moitos deles nunca traducidos ao noso idioma, así como se indica na anotación final Consuelo García Devesa, Yolanda López, Victoria Carande Herrero, David Miranda e Phil Davies traduciron do inglés, Carolin Bunke e Alberto de Frutos ou a propia Úrsula Heinze de Lorenzo desde o alemán, Emilio Araúxo do francés (tamén o poema da autora sueca) e Xesús González Gómez do catalán.
Pechan o volume dúas esclarecedoras contornas asinadas polas poetas Eva Veiga co título “Espellos de luz” e Rosalía Fernández Rial “Letras paxaro, palabra abisal”, quen reivindican con acerto as marcas do ecofeminismo que agroma na escrita e na posterior lectura desta antoloxía.
Máis unha vez o poeta fisterrán Alexandre Nerium foi quen de xuntar outro magnífico crisol de linguas e poéticas na adoración polas Fisterras, unhas máis simbólicas outras máis vivenciais, moitas delas a arrequentaren o noso patrimonio material e inmaterial, como xa antes na Ara do mar.
Como ben sinala a poeta de Cork, Eiléan Ní Chuilleanáin. “The word that is: Ends. / Land’s end. / The end. / Finis. Finis huius libri. / Fisterra” (“A palabra que é: Fin. / Fin da Terra. / A fin. / Finis. Finis huius libri. / Fisterra”).
Estamos a lle poñer o ramo a este ano que, máis unha vez, andou entre as luces e as sombras.
Precisamos máis os abrazos cálidos, a comprensión e a paz e menos as armas do xenocidio.
E todos os desazos deviren azos de esperanza.
Moita saúde, moita poesía e moita felicidade neste 2024 que se achega para ti e a túa xente!
*E máis unha vez botei man dunha fotografía de Manuel Álvarez que acompaña ese poema do libro descatalogado Gameleiros (Xerais, 2002). Sirva tamén para honrar a memoria de dous deses mariñeiros finados este ano, en xullo Manuel Lomba Fernández Cariocae en agosto Jesús Martínez González Pólvera.
Tamén para todas as vítimas gazatís, co desacougante número de crianzas, para os que acompaño os derradeiros versos de Hiba Abu Nada, unha das poetas masacradas polo sionismo.
A noite na cidade é escura, excepto polo brillo dos mísiles,
silenciosa, excepto polo son do bombardeo,
aterradora, excepto pola promesa tranquilizadora da oración,
Velaquí as versións de senllos poemas de Suheir Hammad e Dareen Tatour elaboradas para a lectura pública Poesía contra a barbarie. A voz da muller palestina que se vai celebrar mañá en Compostela. Outra acción máis na solidaiedade co pobo palestiniano.
Suheir Hammad (Ammán, Xordania, 25 de outubro de 1973)
Poeta, escritora, actriz e activista política. Filla de familia de refuxiados palestinos en NY onde reside desde a súa infancia.
O que farei
Non bailarei ao ritmo do seu tambor de guerra.
Non prestarei a miña alma nin os meus ósos ao seu tambor de guerra.
Non bailarei ao seu ritmo.
Coñezo ese ritmo, é un ritmo sen vida.
Coñezo moi ben esa pel que vostede golpea.
Estivo viva aínda despois de cazada, roubada, expandida.
Non bailarei ao ritmo do seu tambor de guerra.
Eu non vou estoupar por vostede,
Eu non vou odiar por vostede,
Nin sequera vou odialo a vostede.
Non vou matar por vostede.
Especialmente, non morrerei por vostede.
Non vou chorar a morte co asasinato nin co suicidio.
Non me poñerei do seu lado nin bailarei con bombas
[porque todos os demais están bailando.
Todos poden estar equivocados.
A vida é un dereito, non un dano colateral ou casual.
Non esquecerei de onde veño.
Tocarei o meu propio tambor.
Xuntarei os meus amados achegados e o noso canto será danza.
O noso zunido será o ritmo.
Non serei enganada.
Non prestarei o meu nome nin o meu ritmo ao seu son.
Bailarei e resistirei e bailarei e persistirei e bailarei.
Este latexo do meu corazón soa máis alto que a morte.
O seu tambor de guerra non soará máis alto que o meu alento.
Dareen Tatour, poeta e activista palestina, detida e presa en outubro de 2015 por escribir un poema, “Resiste, pobo meu, temos que resistir”, que se fixo viral. Permaneceu en arresto domiciliario ata que, no 31 de xullo de 2018, foi condenada a 5 meses de cárcere e 6 meses de liberdade condicionada por “incitación á violencia”.
Resistide, pobo meu, temos que resistir
En Xerusalén, vestinme coas miñas feridas e inhalei a miña propia dor,
carguei coa alma desta árabe palestina na palma da miña man
Non vou sucumbir ante a suposta “solución pacífica”
non vou abandonar esta loita
ata que non os bote da miña terra.
Non terán escapatoria
Resistide, pobo meu, temos que resistir
Resistide ao que estes colonos nos roubaron
e continúen a caravana dos mártires
Destruíde a constitución lamentable que nos foi imposta desde a humillación e a degradación,
ademais de nos despoxar de poder recuperar e repoñer con xustiza os danos causados
Prendéronlle lume a nenas e nenos inocentes;
a Hadil atacárona en fronte de todo o mundo e matárona a plena luz do día
Resistide, pobo meu, temos que resistir
Temos que resistir á violenta arremetida destes colonialistas
Temos que ignorar calquera dos seus intentos para interpoñerse entre nós
encadéannos ante a ilusión da suposta solución pacífica
Non lle teñan medo ás dubidosas afirmacións
a verdade que se aloxa nos nosos corazóns é máis forte,
No último número, 239(xullo, agosto e setembro do 2023) de Grial. Revista Galega de Cultura, que desde hai días xa anda polas librarías, e tamén se pode adquirir desde a propia páxina da Editorial Galaxia, asino na habitual sección intitulada «O espello das letras» un artigo intitulado «Nemancos (1953-1954), a revista dirixida por Baldomero Cores Trasmonte», que reelabora un texto publicado antes en Que pasa na Costa.
Este número 239 centra os seus contidos monográficos no tema «Perspectivas sobre a lingua», baixo a coordinación de Henrique Monteagudo, que asina o texto introdutorio coa mesma epígrafe e ao que seguen os artigos «A estandardização do português: do passado ao presente», de Fernando Venâncio; «Violencia social e conflitos normativos na sociedade brasileira», que asina Marcos Bagno; «O castrapo reivindicado», do propio Henrique Monteagudo e «Lingua e xénero: unha intersección necesaria», de María López Sández, Xaquín Loredo Gutiérrez e Gabino S. Vázquez-Grandío.
A seguir Inma López Silva publica «A última que apague a luz» unha ampla «Conversa con Adriana Domínguez», empresaria do sector téxtil.
Na sección «Temas do noso tempo» aparece o artigo «Non é interpretación, é prevaricación», de Manuel A. Fortes Torres. E na sección «Ciencia e Técnica» o texto «A implicación da macrobiota intestinal nos trastornos do espectro autista», que asina Sonia Villapol Salgado.
Deseguida na sección «Artes escénicas» Roberto Pascual asina a achega «Os festivais de artes escénicas en galicia. Complemento ou remendo?».
E na sección «Arte» é Javier Pérez Buján quen escribe sobre «A barca espacial. Unha obra singular e complexa de Laxeiro».
Na sección «Sociedade e cultura» publícase o texto «O trato xa foi. Notas ao redor das feiras en Galiza», de Karlos Ramos e na sección «Documentos» é Xurxo Martínez González quen asina «Antolín Faralfo na letra de Francisco Fernández del Riego».
Alén diso, neste novo número, as páxinas de creación narrativa traen a colaboración de Fernando Castro Paredes e a poética uns textos inéditos da autoría de Silvia Penas.
As habituais recensións literarias da sección «O espello das letras» complétanse co artigo «Escribir para existir. A poesía da enfermidade a través de Lesya Ukrainka e María Mariño», de Naír García Abelleira e a seguir a miña propia colaboración.
A maiores na sección «Crónica» o texto «Carta de Qatar. Muiñando no país do petróleo», da autoría de Henrique Vázquez Pernas e Héctor Pena asina unha «Historia do fútbol feminino en Galicia. A centenaria loita da muller polo seu dereito a xogar» na sección de «Deporte».
Na sección «Feminismos» África B. López Souto escribe sobre «Elas levan o peso dos coidados da diversidade funcional» e Ana M. Castro-Martínez asina «Mapa sonoro das mulleres con discapacidade. Silencio, cacofonías e ruído. O tránsito á eufonía».
Pechan o volume as seccións «Música» co texto «Lembranza do amigo: Luis Eduardo Aute. Ou como naceu a miña alma auteana» que asina o poeta Antonio García Teijeiro e por último na sección de «Historia e memoria» un texto de Rafael Fernández Lorenzo intitulado «As pedras verdes das mulleres sen homes».
Velaquí o contido da miña colaboración neste número:
Nemancos (1953-1954), a revista dirixida por Baldomero Cores Trasmonte
Neste ano de 2023 faise o 70 aniversario da efémera publicación Nemancos (1953-1954), revista dirixida por Baldomero Cores Trasmonte, e aínda hoxe sen estar dispoñible a súa dixitalización dentro do proxecto Galiciana. Biblioteca Dixital de Galicia.
Fixen unha análise da revista Nemancos por volta de 1997, cando estaba a traballar como bolseiro de investigación no proxecto do Dicionario da Literatura Galega, coa coordinación da crítica e profesora Dolores Vilavedra. Naquela altura redactei varias fichas para o volume II, Publicacións periódicas (Galaxia, 1997) e, a través do antropólogo muxián Manuel Vilar, actual Director do Museo do Pobo Galego, o lembrado Baldomero Cores Trasmonte (1929-2014), cronista de Cee e primeiro letrado do Parlamento de Galicia, fíxome chegar copia dos tres exemplares que publicou a revista Nemancos en 1953 e 1954, unha publicación local, mais non localista, que promoveu e dirixiu. As copias dos números 2 e 3 levaban unha dedicatoria autógrafa ao escritor e sacerdote Paulino Pedret (1899-1969), que foi académico da RAG, e os orixinais están depositados no fondo co seu nome na Biblioteca Xeral da USC.
A día de hoxe tamén se pode consultar unha copia en papel no Fondo Local da Biblioteca Pública Municipal Francisco Mayán de Cee, que dirixe José Ramón Rey Senra.
Polo seu indubidable interese, actualizo agora con algúns novos datos a ficha que elaborei sobre esta publicación, ao tempo que engado un completo Índice de cada número.
NEMANCOS
“Hacia el Finisterre” era o subtítulo desta publicación que toma a súa cabeceira do arciprestado de Nemancos que, naquela altura, abranguía os concellos de Fisterra, Cee, Corcubión, Camariñas, Muxía e parte de Vimianzo, xa que pouco tempo despois a Igrexa faría unha división eclesiástica deste amplo territorio en dous, Nemancos e Duio. Aínda que a revista representaba os intereses da devandita comarca, o certo é que tiña a administración en Santiago e era impresa en Betanzos.
Estaba dirixida por Baldomero Cores Trasmonte nos seus anos de universitario. De feito, o enderezo da publicación (Entremurallas, 9) era onde a súa familia rexentaba un hostal e alí tiña o seu cuarto de estudante. Nunha entrevista que lle fai Xosé Manuel Cambeiro para La Voz de Galicia (1/11/2008) dise que seu pai, revisor dos autocares Guillén que facían o traxecto a Santiago de Compostela, mercou o pequeno hotel Comercio ao que denominou A Nosa Casa, lugar ao que o poeta Aquilino Iglesia Alvariño denominou «consulado xeral do Partido Xudicial de Corcubión» e onde mesmo atoparían refuxio algúns dos fuxidos do Monte Pindo na posguerra.
Unicamente saíron tres números, aínda de que hai constancia de que estaba preparado o cuarto que nunca viu a luz. Os dous primeiros apareceron no ano 1953 e o terceiro e último en 1954. A revista desapareceu por mor das obrigas militares do seu director, desprazado a Ferrol para facer o servizo militar. Oscilaba entre as vintecatro e as vinteoito páxinas, con unha ou dúas para a publicidade. Nelas tiña unha serie de seccións de artigos de defensa local, rumor popular, páxina social, páxinas deportivas ou bibliografía da comarca, sempre co obxectivo de atender os intereses comarcais, para o que dispuña de correspondentes nas principais vilas e tamén en Bos Aires, que recollían as novas das sociedades de emigrantes da zona na capital arxentina. Estaba redactada maioritariamente en castelán, aínda que o galego tamén tiña unha certa presenza, nomeadamente nas páxinas poéticas. No tocante ás colaboracións literarias, mantiña unha sección fixa chamada «Página poética» na que se publican catro poemas en galego de Gonzalo López Abente, un texto de Xosé Fernández Ferreiro e dous de Consuelo Domínguez Rodríguez, que é cualificada como “nuestra rosaliana poetisa sexagenaria”, definición na que hai moito de esaxero. A prosa galega está representada por artigos de diferente temática, con traballo do propio López Abente, Salvador Lorenzana (pseudónimo de Fernández del Riego), Ben-Cho-Shey, Otero Pedrayo e Ramón Costa Suárez, ademais doutros textos en castelán de Aquilino Iglesia Alvariño, Francisco Mayán Fernández e o propio director da revista. Deles, unicamente o artigo de Abente trata un tema literario, pois reproduce fragmentos do seu discurso de ingreso na RAG intitulado «A terra e a poesía de Pondal». Finalmente, na sección reivindicativa “Rumor popular” reclámase, entre outras cousas, que se organicen uns xogos florais na comarca e que se lle faga unha homenaxe ós grandes poetas da zona, Labarta Pose e López Abente.
BIBLIOGRAFÍA Cfr. CC, GEG
Barreiro, X. R., “La revista de Cee”, La Voz de Galicia, 21-X-1995.
SUMARIOS
Nº 1 (1953)
Páx. 3: Índice de colaboracións literarias, fotografías, colaboracións económicas.
Páxs. 5-6: Editorial. (Sen asinar, a autoría debe ser do propio Baldomero Cores, presenta os obxectivos da revista e a súa vocación comarcal. Ao pé unha foto da Alameda de Cee)
Páx. 7: Viajeros ilustres. Tierras que dan cuerda al narrador. Por Rabanal Álvarez.
Páx. 8: Temas da Mariña. Por Ramón Otero Pedrayo.
Páxs. 9-10: Descubriendo la tierra. Canto al Valle de Lires. Por Manuel Domínguez Rodríguez.
Páxs. 10-11-12: La ría de Corcubión y tierra de Nemancos (Una desconocida comarca natural). Por Francisco Mayán Fernández. (continuará)
Páxs. 13-14: Defensa local. Sus y a ellos. (Sen asinar, novamente debe ser do propio Baldomero Cores. Con fotografía da Fundación Fernando Blanco que se reivindica para crear un Instituto Laboral)
Páxs. 14-15: Rumor popular. (Sete textos breves sen asinar, catro en galego e tres en castelán, todos eles de carácter reivindicativo)
Páxs. 15-16: Apoliticismo vilán. Por Ramón Costa Suárez. Datado en Buenos Aires (14-02-1953).
Páx. 17: Hay un merlo. Poema de Gonzalo López Abente (Foto do primeiro recheo de Cee, a carón da vella casa do concello)
Páxs. 18-19-20: El mito de una ría. Por Baldomero Cores Trasmonte.
Páxs. 20-21-22: Dinamismo popular. Tipos populares de Corcubión. Por Juan Romero Canosa.
Páxs. 20-21: Página social. (Sen asinar)
Páx. 21. Página deportiva. (Sen asinar)
Páxs. 22-23-24: Publicidade de establecementos de Cee, Muxía, Zas, Santiago de Compostela e A Coruña.
Nº 2 (1953)
Páx. 3: Índice de colaboracións literarias, fotografías, colaboracións económicas. Por primeira vez aparece Baldomero Cores Trasmonte como Director e inclúe unha listaxe de seis colaboradores en diferentes concellos da comarca.
Páx. 4: Editorial. (Sen asinar, a autoría debe ser do propio Baldomero Cores)
Páxs. 5-6-7: Viajeros ilustres. Mugía, santuario célebre. La Costa de la Muerte. Por Victoriano García Martí. (Publícase coa seguinte nota a rodapé: «Por ignorar la dirección accidental de este gran escritor gallego, nos vemos obligados, por su enorme interés para esta tierra, a reproducir estas líneas publicadas en un gran diario hispánico.»)
Páxs. 7-8: No confín do noroeste hispánico. Por Salvador Lorenzana.
Páxs. 9-10-11-12: Descubriendo la tierra. El Municipio de Cee. Por Baldomero Cores Trasmonte. (Fotografía da antiga praza do peixe, que nun atentado contra o patrimonio foi derrubada para construír o actual centro social da 3º idade)
Páxs. 13-14: Turismo mal dirigido. Por Alfonso García Garea
Páxs. 14-15: Olvido imperdonable. Por Elías Toba Lema.
Páx. 16: Página poética. Por Consuelo Domínguez Rodríguez.
Páx. 17: Pregaria. A oferta. Dous poemas de Gonzalo López Abente (Con nota a rodapé: «Quisiera el poeta publicar esta magnífica poesía en los días de la Barca, pero a NEMANCOS no le fué posible complacerle»)
Páxs. 18-19-20-21: La ría de Corcubión y tierra de Nemancos (Una desconocida comarca natural). Por Francisco Mayán Fernández. (continuará)
Páxs. 22-23-24: Defensa local. El testamento de Fernando Blanco de Lema. (Sen asinar)
Páx. 25: Rumor popular. (Nove textos breves sen asinar, tres en galego e seis en castelán, todos eles de carácter reivindicativo. Fotografía da rúa Fernando Blanco, hoxe parte da súa avenida)
Páxs. 26-27: Página social. (Sen asinar)
Páx. 27. Página deportiva. (Sen asinar)
Páx. 28: Publicidade de establecementos de Cee, Santiago de Compostela e A Coruña.
Nº 3 (1954)
Páx. 3: Índice de colaboracións literarias, fotografías, colaboracións económicas. Baldomero Cores Trasmonte como Director e inclúe unha listaxe de dez colaboradores en diferentes concellos da comarca e o poeta Gervasio Paz Lestón como colaborador desde Buenos Aires. Nas colaboracións gráficas Ventura Cores Trasmonte, debuxo, e La Noche, fotografía)
Páxs. 4-5: Editorial. (Sen asinar, a autoría debe ser do propio Baldomero Cores)
Páxs. 5-6: Viajeros ilustres. Mis recuerdos de Cée, Corcubión y Finisterre. Por Paulino Pedret Casado.
Páxs. 6-7: Nemancos por testigo. Por Aquilino Iglesia Alvariño.
Páxs. 7-8: As sardiñas. Por Ben-Cho-Shey.
Páxs. 8-9-10-11: Descubriendo la Tierra. Do corruncho finisterrán. Cabos e piñeiros. Por Gonzalo López Abente. (No remate do artigo abentiano un debuxo do escudo de Corcubión coa seguinte nota a rodapé: «Las armas del escudo y la enseña hablan de su historia. El mar nos dice de una perenne dedicación. El mar y la historia siempre unidos»)
Páxs. 12-13-14: Bibliografía referente a Nemancos. Por Baldomero Cores Trasmonte. (Realiza unha ampla listaxe de autores e publicacións con referencias a asuntos e temas comarcais)
Páxs. 15-16-17-18-19-20-21-22-23: La ría de Corcubión y tierra de Nemancos (Una desconocida comarca natural). Por Francisco Mayán Fernández. (continuará)
Páx. 24: Para los de Finisterre en América. Por Plácido Lizancos Santos.
Páx. 25: Defensa local. Senande aun no es Senande. Por Ángel M. Quintáns Bouza. (Fotografía de Corcubión)
Páx. 26: Página poética. Por Consuelo Domínguez Rodríguez.
Páx. 27: Vento mareiro. Poema de Xoxé (sic) Fernández Ferreiro (Datado: Nas miñas terras altas de Ramuin, 1953). Nocturno en aguas. Poema en castelán de Juan Pernas Leira.
Páx. 28: Rumor popular. (Fotografía da igrexa de Corcubión)
Páxs. 29-30: Página social. (Sen asinar)
Páx. 31. Página deportiva. (Sen asinar)
Páx. 32: Publicidade de establecementos de Cee, Santiago de Compostela, A Coruña e Madrid.
(As fotografías son da autoría de X. Carlos Rodríguez Pérez, agás a primeira do xornalista Xosé Ameixeiras)
Por parte, o xornalista Xosé Ameixeiras, co pseudónimo A. Lavandeira, acompañounos toda a xornada e publicou o pasado 25 de setembro na edición comarcal de La Voz de Galicia – Carballo outra cumprida crónica da xornada didáctica para profesorado G2303007 «Roteiro polos espazos vitais e literarios de Miro Villar en Cee», organizado polo Centro Autonómico de Formación e Innovación (CAFI), da man de X. Carlos Rodríguez Pérez.
Crónica | A viaxe de 70 mestres polos espazos vitais e literarios de Miro Villar, en Cee
25 sep 2023
«Fun acordar do encontro con notorio retraso atopando as cadeiras esquecidas no ocaso». Son versos de Miro Villar, que o sábado capitaneou unha profunda incursión polos lugares que inspiraron a súa poesía e a súa vida en Cee e entorno e na que participaron uns 70 profesores. A iniciativa foi levada a cabo polo Centro Autonómico de Formación e Innovación e tivo, en gran medida, aspecto de homenaxe ao poeta e ao seu círculo vital. «Roteiro polos espazos vitais de Miro Villar», era o título da convocatoria.
Arrincou a xeira no auditorio Baldomero Cores cunha recepción por parte da alcaldesa, Margarita Lamela, que fixo un resumo polo percorrido literario do vate. «Un dos nosos escritores máis sobranceiros», dixo. Como adiantou, os visitantes tiveron a oportunidade de facer un «achegamento a moitos deses recunchos especiais» que inspiraron ao intelectual ceense.
Víctor Castiñeiras, técnico de Cultura do Concello de Cee, fixo, a continuación, un ameno percorrido pola historia do pobo. Unha pequena vila pesqueira na que o encaixe tivo moita forza, que acolleu aos fomentadores de pesca cataláns, que foi destruída polos franceses e que tivo en Fernando Blanco o piar do seu desenvolvemento cultural e acabou medrando enriba dunha xunqueira.
Foi o propio Miro quen deu conta do proceso que levou ó levantamento do Monumento ás Liberdades (de Álvaro de la Vega), que tivo o precedente nunha homenaxe do Batallón Literario a Pedro Ozón, Norberto Recamán, Teófilo Mejuto, Florentino Canosa, Victoriano Blanco, José Lago, Perfecto Trasmonte, Jesús Chouza, Manuel García e Domingo López, sindicalistas de Carburos Metálicos fusilados no 36. Houbo en cada parada recital de poesías e referencias a feitos e acontecementos relativos á vida e obra do autor, quen lembrou á súa nai cuns versos do seu irmán Rafa: “Eu son de aquí, desta raíz de nogueira que fende o mar”. Seu pai morreu tendo o escritor pouco máis de dous anos. Atopou unha fotografía del como xogador de fútbol no arquivo de Ramón Caamaño. O grupo tamén puxo atención na escultura dedicada a Juan López, o médico de Toba.
A docería, a ferraxería, a vella casa do Concello e o cine España, onde de neno pasaba as tardes do domingo, serían outras referencias de Villar, antes de visitar o Museo da Fundación Fernando Blanco. Dirixiu Darío Areas o encontro cun dos maiores arsenais científicos e culturais que podía ter un instituto de finais do século XIX e principios do XX. Houbo paradas e recital tamén diante o Pazo do Cotón. A xornada matinal rematou no instituto Fernando Blanco, cunha visita guiada por Areas ao xardín botánico, con especial atención ao abeto grego máis grande de Galicia, un abeto do Cáucaso, un cedro do Atlas ou unha criptomeria.
O recordos do poeta ceense sobre o colectivo e os membros de Un Medio, o intercambio de novelas na barbaría de Manolo e as fecundas lecturas na biblioteca municipal gobernada por Ramón Senra estiveron moi presentes no paseo.
A xornada de tarde comezou na vella baleeira de Caneliñas, ese espazo desaproveitado que para Miro Villar esperta sentimentos encontrados, a loita pola defensa das baleas e a crise que levou o peche da factoría, que ben podería ser un museo, pero está abandonada. O mar lambía con suavidade as areas mentres os mestres admiraban o entorno maino da paisaxe. O cadoiro do Ézaro foi outro lugar de visita e recital que espertou a lembranzas do intento de salvar un espazo deteriorado polo embalse de Santa Uxía, onde «a fervenza do Xallas baixa louca con estrondo bradante de voz inxente e rouca».
En Corcubión, o escritor mergullouse no seu pasado laboral na vila e a súa relación con Darío Xohan Cabana, do que moito aprendeu, segundo recoñeceu. “El meteume o soneto no corpo”, afirmou. A capela do Pilar foi escenario de días de gloria do Batallón Literario. Dous dos seus membros, Modesto Fraga e Alexandre Nerium, acompañaron onte a Miro nos recordos e na poesía.
Ás sete da tarde, a tropa embarcou no María Elena, de Cruceros Fisterra, para percorrer a ría. Alexandre Nerium, atronou cos seus versos de mares revoltos e disertou sobre vellas historias de mariñeiros, co escandallo e co corno como elementos simbólicos dunha vida cargada de tradicións. Mentres, Miro ía provocando que os pasaxeiros recitasen os seus poemas de «Gameleiros» ao tempo que a bola incandescente do sol se mergullaba no Atlántico.
