«O turismo como panacea. O Parador de Muxía: promesas e planificación apresurada», artigo de Manuel Vilar

(Foto da praia de Lourido, sen autoría, tirada das guias.masmar.net. Premer na imaxe para agrandar o tamaño)
O antropólogo muxián, e vello amigo, Manuel Vilar publica no dixital terraetempo un interesante artigo sobre unha construción turística que anda estes días en boca de todos na Costa da Morte. Compartimos cento por cento a análise e por esta razón, mais tamén por contribuírmos á súa difusión e á súa lectura, reproducimos deseguida o texto ao completo:
«O turismo como panacea. O Parador de Muxía: promesas e planificación apresurada»
O inverno estaba sendo duro. O vendaval sopraba con forza e a Buitra levaba tempo roncando forte. Buserán estaba refuxiado no máis fondo da súa furna e o seu canto apagado pola violencia dos tombos que batían con forza contra os altos cantís nas ourelas do Cachelmo. Pero o inverno aínda ía ser máis duro, e negro, moi negro. Foi un dos invernos máis negros da nosa historia.
Como unha ave agoireira un barco deambulaba sobre as axitadas augas á vista de todos esparexendo incerteza, anunciando a desgraza. Desde as diversas administracións non sabían que facer con el ou non quixeron que lles escarallase a fin de semana de caza e pesca, que tiñan xa anotado nas súas axendas e entre inauguración e merenda. Así que dixeron que o levasen fóra, que o quitasen de diante dos seus ollos, pensando que ao non velo non había problema. Mais non tardou en esparexer a súa negra carga de morte e destrución por todo o litoral. Os máis vellos das aldeas volveron lembrar os tempos da segunda guerra mundial cando un barco alemán, coñecido na zona como “o barco do ghas”, deixou negra a ría de Camariñas e a xente ía co sacho coller piche para levar para as casas. Isto tamén mo lembrou Máximo Sar, criado na aldea de Berdoias onde súa nai era mestra. Eran os tempos da fame; agora os da ignominia.
Un día de temporal chegou Manuel Fraga, protexido polos seus émulos. Cando o increparon berrou alterado que traía os cartiños no peto, confundindo, como bo político da ditadura, o particular co social, o favor co servizo público. Despois chegou o ministro Arias Cañete, quen ao baixar do helicóptero atopouse coa protesta duns militantes do BNG levando unha pancarta e pedindo solucións. Entón berrou que as súas mensaxes non as escribía en teas de pancartas, senón no papel no que se imprimía o BOE. E foron chegando outros, cada un ao baixar do coche ou do helicóptero dicía que traía tal ou cal promesa: que o noso futuro estaba montando unha gran piscifactoría no cabo Touriñán, como si non tivésemos dúas xa na ría para mostrar os poucos e cativos postos de traballo que deron. E chegou Rodrigo Rato. Tamén tiña algo no peto: sacou un parador, podía ter sacado outra cousa calquera, pero saíulle a palabra “parador”, pois debía estar pensando nunha escapada de fin de semana.
Así naceu a idea do “Parador de Turismo” para Muxía, naceu entre falsas promesas e desprezo por unha sociedade que empezaba a revelarse e a perder o medo diante de tanta ineficacia e falta de respecto social. Unha promesa que sae dunha chistera sen afondar na realidade, nin tan sequera procurar coñecela.
Van alá dez anos e seguimos asistindo ao espectáculo da ignominia. Agora din en Madrid que non se pode facer, que estamos en tempos de crise. E o presidente da Xunta que pode facer de intermediario, nada máis, como si a cousa nada tivese que ver con el. Realmente, e despois de tres anos no goberno, nada que afecte a este país parece que ten que ver con el.
Mais quería levar o discurso por outro lado. Como se pode programar un centro importante para turistas sen ter en conta os recursos locais?
Hai moitas maneiras de definir o que é un turista, máis para o que me interesa quédome con esta: “un turista é unha persoa temporalmente ociosa que voluntariamente visita un lugar lonxe da casa co propósito de experimentar un cambio“. E ese cambio ten que darse co encontro coa cultura local, con outras realidades e formas de vida. Pero aquí a planificación faise de costas a esta realidade local ou mesmo contra esta, pensando que o turismo vai ser a galiña dos ovos de ouro.
Cando se empezou a falar do Parador pensei que era a oportunidade para recuperar Moraime, para mostrar non só a importancia artística deste lugar, senón tamén a súa importancia histórica na configuración da milenaria Terra de Nemancos, topónimo agora engulido dentro do máis turístico e mitificador “Costa da Morte”. Nemancos só é agora un topónimo que perdura na nomenclatura eclesiástica: arciprestado de Nemancos. Pero falarei de Moraime noutra ocasión, paga a pena.
Mais pasaron os anos e Moraime segue esquecido, acochado tras varias ringleiras de nichos ilegais.
Pero estamos acostumados ao agromar de contedores sen contidos. O importante é ter un edificio de deseño, aínda que logo non sirva para moito ou sirva para gastar boa parte dos orzamentos. Exemplos témolos desde a Cidade da (in)Cultura até Casas de Cultura, diría que especulativa.
Mais volvamos ao Parador. Despois de anos hai un sitio buscado para construílo e un proxecto arquitectónico, proxecto que merece todos os respectos. Pero até onde eu sei non hai ou non se fixo un estudo das peculiaridades da zona, de como vincular ese centro cos posibles recursos da zona para que axude ao desenvolvemento da mesma e a un futuro máis digno e de mellor calidade de vida, tamén para sentirse máis orgullosos do seu.
O Parador está proxectado para un anaco de costa de gran importancia paisaxística. Toda a costa entre Muxía e Fisterra caracterízase por ser unha liña de montes que camiñan en paralelo ao mar e caen sobre este, nalgúns casos, desde alturas que superan ben os 100 metros. Polo tanto estamos diante dunha xeografía que axudou a crear esa imaxe única da Costa da Morte: dunha costa alta, sinuosa, con poucos abrigos e perigosa para a navegación. Pero ao tempo que se promete o Parador, que terá que ser un espazo para o descanso e o lecer, tamén para coñecer o que somos e como somos, se prometen parques eólicos nestes montes e piscifactorías nesta paisaxe costeira. Xa vexo a un futuro inquilino do Parador dirixíndose ao mostrador de recepción para preguntar que pode facer. E a resposta pode ser algo así como que pode ver como lle dan de comer aos peixes nunha piscifactoría e despois escoitar o zumbar dos viraventos.
Hai teóricos que din que o turismo é unha ferramenta estratéxica para a conservación medioambiental e a preservación das culturas locais. Gustaríame que esta premisa teórica se dese no caso do Parador de Muxía, máis para iso debe valorarse antes o local. Así, mesmo ao carón do lugar onde está proxectado o Parador, está a Furna da Buserana cunha lenda que nos narra o poeta local Gonzalo López Abente. Sobre o monte que acubilla a Furna deben estar os restos dun dos fachos que había nesta costa. E poderíamos seguir: o coído de Cuño, un dos puntos de interese xeolóxico desta costa; a “rebeira” de Viseo que tantas vidas segou; as Pedras da Forca; as Aberturas, topónimo que terá que ver coa abertura nos montes para ir cara ao mar e por onde unha liña de mámoas sinalaba os lindes históricos da xurisdición de Moraime: “… y de allí derecho a la mámoa de Magouco por el medio de lo alto de ella y de allí por el monte y alto de Aferroas arriba y de allí a la mamoiña de portela de Figueiroa y de allí afiando derecho por el monte arriba a la Lagoa da Cabra y de allí afiando por el monte abajo hasta llegar al medio a Lagoa da Serra y a una mámoa que está delante de ella y de allí….”, así até chegar ao mar e por onde está proxectado o Parador, agora parado, porque é no espazo onde a memoria está ancorada. Certo turismo e certo “progreso” borra as pegadas desta memoria de nós. O turismo non servirá mentres non teña en conta as peculiaridades locais.