«O nobre bardo Gundar», un artigo de Antón Zapata García sobre Eduardo Pondal no décimo terceiro aniversario do seu pasamento

(Campa de Eduardo Pondal. Imaxe tirada de Etnoga)
Eduardo Pondal, co que estaba emparentado por liña materna, está moi presente na obra poética en galego de Antón Zapata García (Laxe, 1886 – Bos Aires, 1953), que estudei na miña Tese de Doutoramento, xa desde o primeiro poema que localizamos, o soneto «A casa d’o poeta Pondal» (Suevia, Revista Gallega Regionalista, Bos Aires, nº 7, 24 de maio de 1913), como xa relatei nesta anotación.
Mais tamén é o eixo da súa oratoria, pois o 5 de xuño 1930 Antón Zapata García vai ser o protagonista dun dos actos públicos que lle deu máis sona e polo que había de ser recordado durante moito tempo, ata o punto de calquera das súas concisas biografías adoita salientar este episodio. Nesta data pronuncia a conferencia Edoardo Pondal, Sentimento e Libertá da Terra Galega, que foi publicada pouco despois e que constitúe un brillante exercicio interpretativo do significado simbólico da obra pondaliana, realizado desde parámetros próximos ao celtismo, que era unha das compoñentes básicas do ideario nacionalista naquela altura.
Alén da conferencia Edoardo Pondal: Alma, Sentimento e Libertá da Terra Galega, que foi editada en libro e reproducida por entregas nas revistas A Fouce e Alborada, tamén vai ser unha referencia indispensable na súa escasa produción de artigos xornalísticos en galego, nomeadamente nos intitulados «O nobre bardo Gundar» e «O banquete da libertá en Conxo, e Pondal» do que xa se falou aquí).
Hoxe reproduzo o primeiro deses artigos publicado na revista Alborada, nº 55, Bos Aires, maio de 1930, asinado co pseudónimo Antón d’Espiñaredo e escrito no décimo terceiro aniversario do pasamento do poeta da Ponte-Ceso, finado na cidade coruñesa o 8 de marzo de 1917. Velaquí a lembranza do seu parente Antón Zapata García:
O NOBRE BARDO GUNDAR
Cumpríose, o 8 de Marzal, o trece aniversáreo da morte do grorioso aitor do libro de fondosas poesías tiduado “Queixumes dos Pinos”, a maoria das coales teñen tal soxeitividá e vouga brétema poétecas, que non lle foi posibre a ninguén, hastra a data, aprisioalas no pretenso comento críteco, nin tampouco, na laudanza que vaia parella co-a valía de tan outa donte de ispirazón do bardo bergantiñán, que dixo, facendo ximer ô fermoso istrumento de feitura
d-un cisne lanzal: “Pol-o baixo cantando,
o bóo bergantiñán”…
e que findóu o devandito libro, tamén tañindo as cordas de ferro:
“Pol-o alto cantando,
o sonoroso vai”…
De canta inxéneca, tenrura, rebertía e suidade contén “Queixumes dos Pinos”, antre os primeiros dous versos do mesmo e os dous primeiros, tamén, do derradeiro poema, non é cousa de intental-o agora facer coñecer. Abonda descir que nos fala de groriosos días que virán pro ben da noda nobre raza celta, tan fidel e nobre irmán da libertá: fálanos da probe filla de Galiza que traballando en Madrí, na cas dos Condes de Sansueña, descía, sin podel-o remedear, chorosa, sin faguer caso das riquezas da súa siñora que, coma tal, máis ben era a sua nai adoitiva, cando lle perguntóu de onde era:
“O meu lugar é Gundar…
non lonxe de Pasarela…
preto da areosa LAXE”…
E que, aprisoada pol-a mágoa, voltóu a descir, como n-un rauto de desesperanza suidosa e tenra:
“Ouh, terra de San Simón
de Nande, vizosa terra,
morra en primeiro sin verte
antes que de ti m-esqueza”;
dínos, eisimesmo, Pondal, do consello que lle da â probe nai galega que quere facer durmir ô seu filliño con muliebre e prácidos cantos:
“Non cantes tan tristemente,
probe e desolada nai;
non lle cantes cantos brandos
pra adormecer o rapaz;
onde está a cova do sono
no céltico carballal;
cántalle cantos ousados
que esforzado o peito fan;
cántalle o que xa cantara
o nobre bardo Gundar:
¡A lus virá para a caduca Iberia,
dos fillos de Breogán!…”;
díxonos, Pondal, con armoñosos versos, aquela suidá que nos rila cando sospiramos pou unha ben querida muller:
… “Ti tes dos meus males a doce manciña,
ouh, rosa de Corcoesto”;
e, pol-o atinxente a libertá, Edoardo Pondal, como nadia soubo facel-o, suidoso e reberte, dixo:
“… ¡quen poidera ser voso compañeiro
pol-a agreste soedá!…”,
dirixíndose ôs feros corvos da terra de Xallas, vougos, ceibes, e sin saber de oxe e de mañán; sempre ceibes, supremo ben dos humáns, hastra que a morte veña a coutarnos a veneira da vida.
Tal contén, nomeado â lixeira, o libro “Queixumes dos Pinos”, cuio aitor, Edoardo Pondal, lembramos agora no trece aniversáreo da súa santa morte, e cuia mentalidade, vida, corazón, sentimiento e libertá adicóu â súa raza, nobre e xenerosamente, nos cantos que “xa cantara o nobre bardo Gundar”.
Antón d’Espiñaredo
(Alborada, nº 55, Bos Aires, maio de 1930)