O Banquete de Conxo (2 de marzo de 1856) na poesía de Xervasio Paz Lestón

(Retrato de Aurelio Aguirre)
Como ben lembra o excelente «O Almanaque das Irmandades», que puxeron en andamento a coruñesa A. C. Alexandre Bóveda e a Asociación Socio-Pedagóxica Galega (AS-PG), na súa efeméride de hoxe, hai 160 anos, «o 2 de marzo de 1856 tivo lugar na carballeira do desamortizado mosteiro de Conxo un banquete de claro contido político que constituíu un xesto de irmandade entre a clase traballadora e o estudantado. Son os membros da mocidade progresista santiaguesa integrados en El Liceo de la Juventud e entre os que se encontran Pondal, Aurelio Aguirre, Rodríguez Seoane, Rosalía de Castro, Paz Novoa, dirixidos por Aureliano Aguirre, os promotores deste xantar en que se xuntaron cen artesáns e obreiros da cidade con outros tantos estudantes».
Na miña Tese de Licenciatura, A poesía galega de Xervasio Paz Lestón. Edición e estudo, publicada pola desaparecida Edicións do Castro en 1998, recuperei e exhumei dous poemas deste autor muxián emigrado de novo á Arxentina que fan referencia a este Banquete de Conxo.
O primeiro leva por título «Un Longo Século», en forma de romance heroico en hendecasílabos e con esquema rimático (–A–A). Publicouse para conmemorar o centenario da efémeride nunha das publicacións da emigración galega na Arxentina, Galicia, nº 1272, 5 de xullo de 1956, e consérvase un Manuscrito, exactamente igual, que me fornecera o chorado e finado doutor Juan Gervasio Paz Narbaiz, fillo do poeta, quen nos acompañara na presentación da obra na compostelá Galería Sargadelos en xuño de 1999.
O segundo intitúlase «No Aniversario de Conxo», con 15 pareados alexandrinos, que se debeu publicar tamén mais nós non o localizamos. No Manuscrito aparece o nome completo do poeta e este texto tiña un epígrafe anterior, riscado, que di: Ao Congreso da Emigración. Por esta razón, tal vez se podería datar tamén en 1956, xa que se celebrou na cidade de Bos Aires entre o 24 e o 31 de xullo de 1956, e foi artellado polo Consello de Galiza.
Velaquí estes dous ben intersantes poemas conmemorativos da efeméride.
Un Longo Século
Senlleira data do xantar de Conxo
co brinde varil do xurdio bardo:
en mouras horas pra querida Terra
cumpríronse de tí, cen longos anos.
Soberboso tirán máis asesiño
que o tigre de Carral ten hoxe o mando
e milleiros de tombas de iñocentes
ao ceu claman xusticia no chan patrio.
Si ergueran a sua voz Pondal i Aguirre
serían coma entón encadeados,
que non hai no solar de Rosalía
azas de libertá pra rexos cantos.
Inda terían de espatriarse os libres
coma o reberte Añón dos himnos patrios
inda con feble aurora no hourizonte
os dereitos con sangre son negados.
Mais, as verbas proféticas resoan
nos espritos dos corpos torturados
i un puxante balbor batica os peitos
dos que teñen os pes agrilloados…
¡Xa se escoitan ruídos de cadeas
remexidas no âr por fortes brazos,
que agardan a siñal comprometida
pra crebalas de golpe en mil anacos!
Y a loita ten de ser â par dos pobos
que xemen coma nós escravizados;
contra a feroz tiranía i os asesiños
de un millón de españoles inmolados.
No Aniversario de Conxo
Irmáns asuïdados da emigración galega:
¡saúde e boandanza, no alborexar que chega!
Xa se ouven xurdios cantos, preanuncio da alborada,
voiar no escuro ceo da patria aferrollada.
¡Os corpos venerados dos mártires caídos
trocáronse en semente dos érois pormetidos!
De cada patrián morto nas pontas da inxusticia
cen bravos renaceron pra causa de Galicia.
Cô sangre, os que morreron nos muros e camiños,
o chan amoleceron dos pes dos asesiños.
¡Que outean como Némesis, ineixorabre avanza
pra vindicar as víctimas da criminal matanza!…
______
No amor a patria, irmáns da emigración galega,:
as almas preparemos pra xeira que nos chega…
Que as voces que se escoitan na patria aferrollada
coas nosas se armonicen pra os cantos da alborada.
Que as mentes se nos enchan de nobres pensamentos
i aniñen nosos peitos subrimes sentimentos.
O esforzo retempremos en fragua belicosa
i o anseo convirtamos en xeira clamorosa.
Que non haxa agravios nin medren cobardías
no acontecer grorioso dos preanunciados días.
Pra desbotar pra sempre do chan da nosa Terra
a vil traición i o crimen da maldecida guerra…
______
Irmáns da emigración con soños de esperanza:
¡fagamos realidades as verbas da xuntanza!
Que os espritos de Conxo se sintan orgulosos
dos seus patriáns herdeiros, por bôs e xenerosos.
Saúde, irmáns na patria, que a sorte sea propicia
¡¡nos corazóns o culto sagrado de Galicia!!
Xervasio Paz Lestón
(Fotografía da presentación da obra A poesía galega de Xervasio Paz Lestón. Edición e estudo. Na mesa, o profesor Xesús Alonso Montero -que dirixiu a Tese de Licenciatura-, eu propio e Juan Gervasio Paz Narbaiz. Ao fondo están dous muxiáns: o antropólogo Manuel Vilar e o daquela alcalde nacionalista de Muxía e parente do poeta, Xoán Bautista Pose Paz. Premer na imaxe para agrandar o tamaño)