Moraime nos versos do muxián Xervasio Paz Lestón e no meu primeiro libro de poemas

(Foto de Viki Rivadulla, premer na imaxe para agrandar o tamaño)
Os dixitais compásdacosta e quepasanacosta publican cadansúa crónica, coa información facilitada por Viki Rivadulla, do roteiro organizado polo Concello de Muxía que o pasado sábado, día 7 de xullo, pola mañá, desde a vila mariñeira até o mosteiro de Moraime, con dous guías de excepción: Xan Fernández Carrera e Manuel Vilar.
Aló estivemos Mar e mais eu, xunto a outras trinta persoas, nunha marcha que tiña por obxectivo espallarmos e reivindicarmos a importante riqueza cultural do conxunto monumental de Moraime. Xan Fernández Carrera fixo as interesantes e oportunas explicacións para cada unha das breves paradas ou estacións antes da chegada ao mosteiro, primeiro en Figueiras de Abaixo, onde explicou as diferenzas entre a poboación e o hábitat rural e os “pescos” muxiáns, despois en Oruxo e o val no que se atopa, con especial relevo para a insólita “cabeseira” ou hórreo de arquitectura fisterrá coa excepcionalidade da súa forma en ele, e tamén Casasnovas.
En Moraime colleu o relevo o antrópologo Manuel Vilar, que dentro da igrexa do antigo mosteiro fixo un detallado percorrido pola historia deste conxunto declarado Ben de Interese Cultural (BIC) xa en 1972. Soubemos da súa orixe, da súa evolución nas diferentes loitas de poder da historia e do seu abandono, coñecemos o significado das súas deterioradas pinturas murais e tamén a posible significación das erosionadas gravuras nos pórticos ou nos capiteis, antes de rematar no cemiterio contemplando un busto da autoría do escultor cambadés Francisco Asorey.
De volta aínda houbo tempo para achegármonos até o alto da Carrúa para coñecer a denominada Pena da Forca, cuxo nome adoita relacionarse con inquisitoriais castigos, e tamén puidemos intuír tan só unha mámoa próxima oculta e protexida baixo un enorme manto vexetal de toxeiras. E xa o descenso até a vila polo camiño que beirea a ermida de San Roque e a praia de Espiñeirido e sempre coa posibilidade de ollar no horizonte a impresionante presenza do cabo Vilán á nosa dereita e a caótica arquitectura da vila mariñeira de Muxía á nosa esquerda e aos pés do poetizado Monte Corpiño.
Moraime tamén posúe moita presenza na obra dun dos poetas muxiáns menos coñecidos e ao que consagrei a miña Tese de Licenciatura, A poesía galega de Xervasio Paz Lestón. Edición e estudo, que publicou Edicións do Castro en 1998. Non podía ser doutra maneira, pois Xervasio Paz Lestón naceu en Serantes, aldea da parroquia de San Xulián de Moraime no concello de Muxía (A Coruña), o 23 de outubro de 1898. Incluso publicou un poema co pseudónimo de Xulián de Moraime.
Moraime é topónimo citado en varios poemas seus, mais sobre todo en dúas longas composicións: “Festa de San Xulián”, unha composición escrita para falar da festa parroquial do sete de xaneiro, e un poema “Sen título” que lembra o son das campás na súa infancia. Velaquí:
Festa de San Xulián
San Xulián de Moraime,
día sete de xaneiro,
¡cántos recordos agochas
nas uchas dos idos tempos!
Uns, lediciosos e doces,
das brancas horas de neno,
cando iba a coller foguetes
que botaba o fogueteiro;
outros rosados y alegres
de cando, xa mozo feito,
volvín de terras lonxanas
ao calor dos patrios eidos
e leveite en procesión
(sin fe, pero con respeto)
por vanidade de mozo,
¡fruita de todol-os tempos!
Como pra non ser feliz
quen volvía, un home feito,
de novo ao fogar querido,
de que emigrara de neno,
i abrazara pais e hirmáns
(todos un pouco máis vellos
pero todos con saude
baixo o meu nativo teito)
Sí, entonces era feliz,
mais ¡ai! pasaron os tempos…
Correron xa moitos anos
i as suas rodas de ferro
foron marcando-as rodeiras
nos camiños do misterio.
Eles deixaron as marcas
sobre o meu fogar desfeito
pol-a ley fadal da vida
que nunca ten miramentos
i axunta a i-alba de un berce
coa noite de un cadaleito…
Repousan os páis queridos
no lugar santo e sereo
que cabo da homilde igresia
acouga en paz e silencio
en donde dormen tamén
meus hirmáns o sono eterno,
pero seu sagro recordo
levo gardado no peito,
mentras me van peteirando
na i-alma cen corvos feros,
os cen paxaros das penas
que visten plumaxes negros.
Pero gardemos nas uchas
nosos tristes pensamentos,
xunto coa melanconía
das cousas de tempos vellos
e vaiamos a gozar
no alegre campo festeiro
coa mocedade que goza
do seu divino dereito.
Esquezamos nosas penas,
si e que podemos facelo,
ou tratemos de agochal-as
no máis prefundo do peito
e deixemos por un día
preitos, cubiza e trafegos
que o mundo eiquí quedará
cando xa todos faltemos,
pois ninguén ha de leval-o
anque lle axuden os demos.
Vaiamos, logo, hasta o campo
(seamos mozos ou vellos)
a divertirse ao seu modo
cada cal, según seu tempo.
Desde que entramos alí
xa nos rebrincan os nervios
coas ledas notas que chegan
de algún bailabre moderno
ou talvéz de unha muiñeira
que está tocando o gaiteiro;
pero o gozo vai a máis
cando chegamos ao centro
ollando a gracia das nenas…
i o garbo dos compañeiros
cando tecen filigranas
no chan cos seus pes lixeiros.
¡Como me engada miral-os
e recordar os meus tempos!
Eu tamén rompín zapatos
ao son de enxebre gaiteiro
i ao das orquestas criollas
bailei os bailes modernos,
i, anque pareza mentira,
diz que inda lle daba xeito.
Por eso non sinto envidia
vendo o xuvenil contento
e non me gusta estorbarlles
nin buscarlles burdos peros,
que aquel que bailou de mozo
goza con ollar, de vello,
(sempre que non sea tolo
ou faga o papel de necio)
e soña en casal-os fillos
pra entreterse cos netos…
(A miña filosofía
é barata, non o nego,
pero, que se queira ou non,
cada cousa no seu tempo)
Pero volvamos de novo
hasta festa de xaneiro;
estuvo que daba groria,
pra nenos, mozos e vellos.
Pra min era San Xulián
e mil mezclados relembros,
ora alegres, ora tristes,
me iban da cabeza ao peito.
 
(Sen título)
Rexa campá de Moraime
que escoitei dende pequeno
no meu lugar de Serantes
con alegrías ou medo,
según anunciaras festas
ou doorosos sucesos,
cántas veces che lembrei
baixo de extranxeiros ceos.
I, agora, sin faltar día
porque xa me sinto vello
e vivo máis de recordos
que de ambiciosos anseos…
Teu soar de mediodía
revoiando pol-os eidos
poñía pausa ô traballo
dos nosos duros labregos,
a hora de lusco e fusco
subía a oración aos beizos
i o seu dobrar de difuntos,
na noite espertaba o medo.
Teu repinicar nas vispras
dos parroquiales festexos
i o da procesión saída
pra dar volta ao cruceiro,
tenme enchido de ledicia
naqueles tempos de neno.
Entre a creencia i a duda
vai e ven meu pensamento,
de xeito que xa non sei
si, en verdade, dudo ou creo.
Na diada de difuntos
cando voiando no vento
os tristes sons das campás
rachan da noite o silencio
coido escoitar teu soído
coma nos tempos de neno,
orando pol-os que acougan
no parroquial cimiterio
e por cantos non deixaron
que lles ofreza seu rezo…
Rexa campá de Moraime
que escoitei dende pequeno:
como che quixera ouvir
outro sete de xaneiro
arrodeado dos meus
no feliz fogar paterno,
mais é un querer imposibre
porque a impía man do tempo
foi cumprindo a sua misión
hasta que deixou valdeiro
e soio invisibres sombras
pasean baixo seu teito…
 
De por parte, eu propio no meu primeiro libro de poemas, Ausencias pretéritas (Espiral Maior, 1992), no seu quinto caderno intitulado “De ti e da paisaxe” incluín este soneto, mestura de ficción e realidade:
II
Descubrimos segredos nas pedras do mosteiro,
na ábsida de Moraime, de séculos ocultos,
e soubemos que o lido non nos fixera incultos
de saber do labrado polo mestre canteiro.
E vimos que non todo se aprende por enteiro
cando no cemiterio demos conta dos vultos
co onte a facer gravados gráficos que nós cultos
albiscamos perplexos, de inescrutable aceiro.
Nin san Xián axudaba, por sona de milagres
que tiña e revivimos nas conversas co crego,
biblioteca ambulante do lugar e o pasado.
Narrounos doces contos e anécdotas ben agres
e ata expresou blasfemias desculpadas cun prego,
cantou que amor vicioso non foi nin é sagrado.