Entrevista na bitácora cultural e gastronómica Bolboretas no bandullo

(Premer na imaxe para agrandar o tamaño)
Bolboretas no bandullo é unha ben interesante bitácora cultura e gastronómica desenvolvida na nosa lingua por dous filólogos mariñaos, Diana e David, un blogue que coñezo hai tempo e que moito me presta visitar, moi recomendable non só para persoas apaixonadas do «bo xantar» pois como subliñaban na entrada de presentación (30 de decembro do 2013):
«Nesta bitácora dixital tentarei plasmar a miña paixón pola cociña así como ofrecer a miña pequena contribución para a consolidación do galego na rede. Aínda que non son moitos, si coñecemos un pequeno número de magníficos cadernos dedicados a expor na nosa lingua unha serie de receitas tanto galegas como doutras partes do mundo. Procuraremos pois, contribuír ao seu apreciábel labor desde aquí. Con todo, este non será un blogue dedicado exclusivamente á cociña galega, aínda que si tentaremos achegarnos sempre a ela.
O compromiso co idioma estará sempre presente en Bolboretas no bandullo e apoiaremos todas aquelas medidas co obxectivo de elevar o galego ao posto correspondente, tratándomos neste caso unha disciplina en auxe como a cociña. Servirémonos tamén nalgunha ocasión das posibilidades gastronómicas da nosa rica literatura podéndomos traer aos nosos días algúns pratos mencionados polos nosos autores e autoras. Recordade por exemplo aqueles versos de Cantares gallegos: I aló no lar, ¡que fogo!, ¡que larada!, / ¡que rica e que ben feita frixolada!».
Pois ben, Diana e David convidáronme a participar na sección «Bolboroteando con…», pola que xa pasaron Helena Villar e Rosa Aneiros. Creo que nunca me fixeron unha entrevista con tantas preguntas. O caso é que fun contestando todas e saíu unha conversa moi longa, así que ocupa unha anotación enorme nesa magnífica bitácora.
Nesta ligazón pódese ler completa a entrevista, precedida dunha presentación biobibliográfica, e deseguida reproduzo a longa resposta á primeira da súa serie de preguntas ao tempo que testemuño aquí tamén a miña gratitude, xa que me serviu para remexer na memoria da infancia e iso xa é de agradecer. Velaquí:
Moitísimas grazas Miro Villar por nos dedicares un pouco do teu tempo para así te coñecermos mellor. Os teus libros, especialmente os narrativos e poéticos xa nos contan moito de quen podemos encontrar detrás, mais nós, ambiciosos, aínda queremos saber máis, especialmente en relación a un dos nosos grandes intereses, o da gastronomía. Agardamos que pases un bo bocadiño de tempo conversando no noso caderno dixital e dámosche de novo mil grazas pola túa colaboración.
Mergullándomonos entre algúns dos magníficos poemarios de Miro Villar, desfrutamos de palabras e versos cheos de expresividade mais tamén do arrecendo gastronómico de moitas das súas páxinas que nos fan pensar en como Miro Villar como un amante da cociña. Estamos errados?
Mellor que amante da cociña, habería que dicir que son amante da boa mesa, xa que son de bo dente, quen o diría cando me rifaba de continuo miña nai de cativo por deixar comida no prato, daquela non comía case ningunha verdura e outras cousas. A día de hoxe como de todo e cando viaxo arríscome a probar comidas orixinais do lugar e non os menús feitos para turistas e viaxeiros.
Porén, non me considero gran cociñeiro, aínda que cociño, e talvez un excelente pinche que tivo a sorte de convivir con parellas con moi boa man nos fogóns. Malfadadamente no tempo que viviu miña nai, que cociñaba moito e ben na súa cociña de ferro bilbaína, no forno e xa menos na cociña de gas, nunca lle botaba unha man (tampouco nos educou nesa angueira) e só botaba o ollo no que facía. Ese “masculino” distanciamento nunca mo perdoarei.
Do meu interese pola alimentación e pola cociña hai moitos testemuños na miña obra literaria, tanto na narrativa como na poética. Salientarei os máis evidentes.
Narrativa. Na novela infanto-xuvenil O nariz de Fiz (2008, premio de literatura infantil e xuvenil Pura e Dora Vázquez) hai algunhas referencias, mais a máis sobranceira é cando o neno Fiz convida a súa amiga Rosa e a seus pais a xantar un domingo na súa casa. Velaquí:
«A nena e os seus pais chegaron con puntualidade, na hora sinalada, e trouxeron unha botella de viño e uns doces para os rapaces. Despois do correspondente intercambio de saúdos sentaron todos, un pouco apretados, derredor da mesa de comedor. A casa non era moi espazosa.
Un caldo branco e un asado de año, sen faltar o pantrigo, a auga, os refescos e o viño para os maiores, encheron por completo a fame dos convidados e dos seus anfitrións. O xantar transcorreu entre risos e relatos de trasnadas ou anécdotas propias do colexio, incluso os maiores contaron algunha das súas de cando eles eran cativos.
Os doces que trouxeran os pais de Rosa e unha gorentosa torta de queixo feita por Mercedes alegraron a sobremesa.
Os pequenos repetiron o anaco e axiña chegou a hora do café, con máis achicoria ca tostado, mais co delicioso aroma do que se fai na pota».
Noutros contos infantís protagonizados por animais son estes os que procuran e cociñan herbas, en Carlota, a marmota que non podía durmir (2000) ten que viaxar lonxe para atopar valeriana coa que facer unha tisana, aínda que ao final durmirá polo cansazo da viaxe cando a estaba a ferver nunha pota, e en A cobiza do verme Noel (2011) os vermes cortadores andan á procura dunha herba de sabor con fino aroma, non se cita polo nome, que deben gardar da cobiza dun malvado verme para se alimentaren dela.
Poesía. Nos meus versos hai unha notoria presenza de alimentos e nalgúns casos do seu cociñado. Tamén saliento os que considero máis relevantes.
No libro Abecedario da desolación (1997), nun dos poemas xa se fala dunha sobremesa na cita que inclúe e logo aparecen varios pratos de cociña ou sobremesas (case sempre froitas), aínda que nada se di da maneira de os cociñar.
O desespero / e o pudim de maçã. Uma comida / amarga como o amor. // José Alberto OLIVEIRA.
como algodón (o corpo) no contacto esponxoso, / como hedras (os cabelos) perenne enredadeira, / como ananás (os ollos) mollados en azucre, / como vimbio (o nariz) que trema no olfacto, / como hidras (as orellas) de tentáculos negros, // como tabaco (a boca) penetrante arrecendo, / como amoras (os labios) docísimo veneno, / como escarola (a lingua) de refinado prato, / como café (o pescozo) no sorbo delicado, / como xarxas (os brazos) de longo percorrido, // como aguacate (os dedos) de insípido xuízo, / como arroz (os mamilos) exquisito alimento, / como mazás (os peitos) reinetas grosas, duras, / como azafrán (o embigo) condimento escondido, / como sargazo (o pube) dos teus cálidos mares, // como níscalo (a vulva) de sabores estraños, / como acevros (as pernas) de brancos interiores, / como buxo (os xeonllos) de compacta dureza, / como rosas (as nádegas) de pálidas colores, / como vainilla (a pel) no beixo despacioso, / como amanita (a dor) phaloides da ausencia, / como cacto (o olvido) de espiñentas palabras, / como cizaña (as bágoas) da dor e da amargura, / como beladona (ti) de durmente memoria, / como saramago (eu) na desolación grave. //
E un froiteiro acugulado ocupa boa parte do penúltimo poema do libro, do que entresaco estes versos: teño diante un froiteiro de desamor na boca, / a zumosa laranxa para esquecer o gusto dos túrxidos peitos, un perucho marelo / para esquecer o azucre do pube nos meus dedos, / dous plátanos maduros para esquecer a polpa / carnosa dunhas pernas que me cravas en soños / nas costas do desvelo, dous acios de uvas claras / e de uvas moi vermellas e bagos desprendidos / para esquecer os ollos limpos, o nariz doce / e a sombra dos mamilos, pero nada é o mesmo (…)
No sonetario Equinoccio de primavera (1998, finalista do premio Esquío) aparece en varios poemas facendo parte do seu contido, sen ser o eixo temático, ás veces só nuns versos como sucede en «Dozor»:
Es doce como o pan que foi gramado, / doce de levedar, fariña muda, / doce como aromática herba ruda, / doce terra en labor, de pobo amado. (…)
Ou nestes dous sonetos que reproduzo por completo, no primeiro fálase dunha macedonia de froitas e no segundo dun mollo:
«Adán desexa morrer no paraíso de Eva»
Na laranxa que filtran os teus brazos / cando me fas entrar no teu dominio, / nos peros onde enauga o meu designio / oculto como o mar e os seus argazos, // nas mazás do pecado, nos abrazos, / degoiro ser Adán, sen raciocinio, / no pexego zugado en condominio, desexo ata morrer coma pedrazos, // no líquido azucrado que me dás, / que bebo pouco a pouco, con agrado / pois acórdame o odor dunha begonia, / na laranxa, nos peros, nas mazás, / no pexego e no líquido azucrado / degoiro o teu sabor de macedonia. //
«Receita para o amor»
As nosas vellas bágoas son o sal / co que hoxe cociñei o refinado / prato do amor, o prebe está salgado / coa velada común máis mineral, // o teu verdoso aceite vexetal / fixo o mollo onde estivo macerado, / impregnando o teu corpo iluminado / a substancia, o odor fundamental. // As miñas mans de tímida madeira / deron o movemento lento e breve / que precisan as carnes no seu prebe. // De allo, cebola e herba pementeira / amoleceron líquidos, sabores, / nos que se evaporaron os temores. //
No libro Gameleiros (2002), onde os meus versos acompañan as fotografías de mariñeiros guardeses realizadas por Manuel Álvarez, cítanse (mais non se cociñan) percebes, robalos, raias, polbos, xardas ou outros froitos do mar.
Velaquí a xeito de exemplo o poema «Pólvera»:
No mar medran froiteiras e as mans do mariñeiro, / mans de ferro, con fendas salgadas do traballo,/ collen xurelos de ollos cegos e escamas tona / de prata, que relocen en cestos de esperanza;/ mentres o home interroga xa o día de mañá. //
Do libro As crebas (2011, premio Concello de Carral) salientaría este poema intitulado «Un cerrado»:
E inmóbil no portelo aínda te preguntas a onde che levaría o carreiro que perdes entre o millo tardeiro e as froitas sabedoras que oculta o milleiral. // E o olfato descobre o arrecendo dos figos, das últimas reinetas e de laranxas verdes naquela horta lindante coas ruínas da casa. // Debrúzaste a cismar, recordando a infancia, cando ningún cerrado coutaba os teus desexos, inocente como eras á culpa da intrusión.
Finalmente, no libro Breizh (2012) catro dos seus haikus están influenciados pola excelente cociña bretoa. Eis:
PONT-AVEN: Son quince as casas / e catorce os muíños. / Mans de pantrigo.
PONT-AVEN (2007): Mercado da arte, / Paul Gauguin enche crêpes, / rara atmosfera.
KEMPER (I): Praza do pan / e praza da manteiga, / vellos sabores.
DOUARNENEZ (I): Mans mariñeiras / escochando sardiñas / nun mar de séculos.
Unha mención á parte é un pregón que pronunciei nunha das primeiras Festas do Longueirón de Fisterra (que se celebra a primeira fin de semana de agosto e que este ano chegará á XXV edición). Foi o meu único pregón, alén dos proferidos en Feiras do Libro, mais por desgraza non lembro o ano exacto (talvez 1992 ou 1993?) e tampouco localizo o texto, mais lembro que o meu pagamento era poder probar os longueiróns (“linqueiróns” pronuncian na fala fisterrá) de balde en todos os postos, á prancha, en empanada, con arroz… unha auténtica delicia.