«Derrota na casa da Nonó», unha homenaxe á novela A esmorga de Eduardo Blanco-Amor

(Fotograma da casa da Nonó no filme A esmorga de Ignacio Vilar. Premer na imaxe para agrandar o tamaño)
Nas miñas aulas sempre cualifico A esmorga de Eduardo Blanco-Amor como a mellor novela galega do século XX e non hai esaxero nesta afirmación, por máis que teña moitísima estima por outras obras cimeiras da nosa narrativa. E alégrame o suceso que está a ter a versión cinematográfica de Ignacio Vilar, que considero moi digna, porque tamén vai contribuír a acrecentar o lectorado do texto narrativo.
Esta miña querencia vén de vello, como demostra o feito de que na miña opera prima, o poemario Ausencias pretéritas (Espiral Maior, 1992), hai un soneto que inclúe unha homenaxe, aínda que non moi explícita. Figura como quinto soneto do sexto e último caderno «De ti e das cidades» e non leva título, como o resto dos poemas do libro. Porén, recuperei o seu título orixinal «Derrota na casa da Nonó», cando o finado e chorado amigo Marcos Valcárcel me solicitou licenza para o incluír na súa antoloxía Ourense, craro río, verde val. A cidade na voz dos seus poetas (Colección Auria, Concello de Ourense, 2001), unha monumental obra que compila poemas relativos a Ourense, desde a Idade Media até o ano 2000, cuxo título é un verso de Ramón Otero Pedrayo. E desta colectánea tamén o recollen no blogue Auria, cidade literaria.
Malia que algún lector (despistado) e que fixo unha lectura autobiográfica dos versos podería crer que visitei a casa, pois non foi así. «Derrota na casa da Nonó» forma parte dunha serie ficcional na que a voz poética percorre varias cidades galegas e portuguesas en procura da persoa amada, mais que en realidade é a procura de si propio. Naquela altura descoñecía totalmente que a Nonó de Blanco-Amor está inspirada nunha muller que existiu e que foi executada por dar acubillo na súa casa a un home perseguido nos primeiros anos da posguerra. De coñecer eu daquela estes datos históricos abofé que escribiría un poema da épica das persoas perseguidas e/ou represaliadas e non o xogo literario que escribín en 1990 e que se publicou dous anos despois. Velaí o soneto:
Derrota na casa da Nonó
Cos húmidos zapatos fixen noite en Ourense
nun cuarto temperado, previsora hospedaxe,
onde os meus pés doridos descansaron da viaxe
inda máis fatigosa que unha marcha castrense.
Debilitado e triste no poboamento auriense
espelín de contado con fregas de boa praxe
que me fixo unha ninfa desapegando a friaxe
como xa se acredita na cultura ateniense.
Con esas habelencias descritas pola historia
fixo que me esquecese do teu corpo albo espido
transitando os perigos dun soño corrompido,
desarmado na perda, derrota provisoria.
Perder unha batalla non é perder a guerra,
mirarei con detalle cada anaco da terra.