(Fragmento da portada de L’Humanité. Organe central du Parti communiste français, nº 14012, 28/04/1937/04/28. De dominio público na Bibliothèque nationale de France)
A pequena biobibliografía de Antón Zapata García (1886-1953), en catro páxinas, escrita por Alberto Vilanova Rodríguez foi durante moitos anos a mellor aproximación á vida e á obra do poeta de Laxe. A maioría dos datos que deu a coñecer nese traballo pioneiro son aínda hoxe fundamentais á hora de afondar no estudo do poeta. Con todo, hoxe podemos poñer en cuestión algúns aspectos, nomeadamente algún dos seus parágrafos finais, nos que Vilanova afirma:
Zapata falleció en Buenos Aires el 21 de junio de 1953. Dejó inéditos un poema dedicado a la destrucción de Guernica y muchas fichas para un “Diccionario vasco-castellano” en el que llevaba trabajando varios años.
O devandito poema, escrito en castelán e intitulado «Elegía a la Maite Guernica», apareceu publicado en Noticiero Español, nº 373, Bos Aires, 23 de xaneiro de 1938), acompañado ao final dun breve “Vocabulario vasco y su traducción”. Vilanova ben puidera estar referíndose a este texto e a este traballo de compilación lexicográfica, pois non temos ningunha noticia da existencia do proxecto de Dicionario ao que fai referencia. A reprodución conservada no Arquivo da Emigración do Consello da Cultura Galega non permite ler a palabra incompleta do encabezamento, aínda que ben puidera ser Madre.
Antes deste texto a destrución de Gernika xa se cita no longo romance heroico antifascista, desta volta en galego, intitulado «¡¡Cristialobos!!…», do que coñecemos dúas versións. A primeira apareceu no Galicia, Federación de Sociedades Gallegas, Bos Aires, nº 535, 12 de setembro de 1937 (de aquí foi compilado por Fernández Rodríguez, Manuel (2006). Poemas pola memoria (1936-2006). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. 118-121), e publicouse precedido dun debuxo sen asinar, que representa a dous lobos enfrontados a unha cruz. A segunda versión apareceu meses despois en España Republicana, Bos Aires, nº 423, 11 de xuño de 1938.
O poema abonda na condena dos crimes do franquismo, desta volta incorporando ao discurso a denuncia da intervención italiana e xermana: “os Rómul-Remos —lobos— i-os teutónicos / os que invadindo a Hespaña, traicioneiros”, ademais dos norteafricanos e da igrexa, que son novamente citados como cómplices do masacre. É, sen dúbida, o texto que utiliza unha linguaxe máis dura e forte nas acusacións, que principia sinalando a procura dunha verba que resuma todo, porque todas as palabras están esgotadas, e remata: “¡¡vel-haí têndes a verba que arelaba / pra máis ametrallarvos!! ¡¡¡Cristialobos!!!…”, un neoloxismo de invención propia que vai utilizar noutras composicións. Porén, este longo poema pode resumirse neste verso, que indica ben ás claras a fonte da súa inspiración: “¡O feixismo, en Guernica, superóunos!…”.
Velaquí ambos e dous poemas ao completo:
¡¡CRISTIALOBOS!!…
I
Ando buscando sempre unha parola
que teña máis valer que decir: ¡monstro!
unha parola que non sexa: ¡crime!,
unha parola que non diga: ¡noxo!…
Unha parola busco —¡xa fai tempo!—
pra condenal-os crimes dos faiciosos,
pra condenal-os fillos d-unha lumia:
¡os Rómul-Remos —lobos— i-os teutónicos
os que invadindo a Hespaña, traicioneiros,
—¡na Abisinia e na Bélxica vils dougos!—,
non pensaron, côs Xudas Iscariotes,
que os Imperos non campan dos histriónicos!.
II
Non é, ¡non é!, a verba qu-eu arelo,
poider decir, berrándolle: —¡Petouto!—
a quen, poidendo, moito ben facere
fala do vaticán, e… ¡siga o choio!
Ê un algo terríbel que non hacho
no lenguaxe varil dos bardos nosos,
algo máis forte que, a Xehová, chamarlle
—¡Fillicida!, ¡protervo!, ¡paranoico!…
Un algo formidábel, despiadado:
Un ¡ACUSO! ferós, teratolóxico,
como a verba trenante de Isaías
restalando lostregos apostróficos!…
III
Eu fálovos do crime máis horribre
que non tên comparanza en ningún povo.
¡Algo eisí como un negro catacrismo
sideiral, de espanto mitolóxico!
Algo eisí como o istinto neroniano
que ollar quixo na entrana que enxendróu,
algo eisí como Herodes degolando
ôs probes inoscentes… ¡por un solio!
Algo eisí como cando Xesucristo
sofréu as vils cuspidas sobr-ô rostro:
¡As gárgolas desfeitas, dos empireos
e dos mares galgantes o balbordo,
soio poden falar de tal vileza,
furacando nos tímpanos dos xordos!:
¡Tornarán as cuspidas da inominia
âs faces espantadas dos seus donos!…
¿A pánica pavura apocalíutica?;
¿o Dioivo enxendrando maremoltos?;
¿o fogo devourando ôs numantiños?;
¡O feixismo, en Guernica, superóunos!…
¡Superóuse o feixismo, asesiñando
de Galiza ôs seus fillos lumiñosos!
¡superóuse na rexa Eistremadura
i en Madride invencíbel dos heroicos!…
IV
Non son de Atila os homes bestizados
oubeando, na Europa, como lobos:
¡Aquéles inda tiñan varonía!:
¡Son os mouros!, ¡os mouros!, ¡¡son os mouros!!
Son os fillos de… ¡Alá!, ôs que Sant-Iago
—o Nobre Pelengrino, o Dolce Apóstolo—
escorrentóu d-Hespaña, con parábolas,
e, agora, ¡os seus verdugos!, fan arrolos
e as Pilaras espúreas, desleigadas,
que visten de feixistas —¡marimonos
e mulas do pesebre contra Cristo!—,
soio arelan seus brazos impetosos…
Son os fillos de Franco e Torquemada
alcendendo as fogueiras dos oprobios:
¡a ruíña d-Hespaña diante ô mundo,
benzoada cô cuspe dos hisopos!.
V
¡Xurdiron, co-a traición, os Anti-Cristos
pra trocar Libertade en Manicomio!:
¡non pensar nin siquera que s-ê xente,
nin gruñar tan siquera como os cochos!
Non ser xente: ¡ser besta de espelunca!…
Non têr verbas nos beizos: ¡sô ferrollos!…
¡A calar!, ¡a calar!, ¡como as Esfinxes!:
¡C-ô silenzo das pedras e dos mortos!…
¡A calar!, ¡a calarse!… ¡que non ouzen!:
—¡Xa volve o Santo Oficio, c-ôs faiciosos!…—
¡Non chorar pol-os deudos, ¡tan siquera!,
nin axuda prestarlle ós probes horfos!…
Non ollar que a Alborada vai chegando
dos Dereitos Demócratas do Povo,
que a Hespaña oferdarán como tributo
os Novos Espartacos xenerosos!…
Mentras chega —¡xa van os Cirineos
co-a Crus da Libertá ceibando promo!—,
¡¡vel-haí têndes a verba que arelaba
pra máis ametrallarvos!! ¡¡¡CRISTIALOBOS!!!…
ELEGÍA A LA MAITE GUERNICA
A la eximia [***] de Mújica.
Como una madre muerta
—cruelmente mutilada
por un odio feroz que nadie explica
porque era un arca santa siempre abierta
de par en par, jesucristianamente
al generoso dar jamás negada
y a la caricia cierta—,
¡así yace GUERNICA
ametrallada ignominiosamente
por la saña de MOLA!:
¡Completamente sola
en medio a la campiña desolada,
también ametrallada,
cobarde, impunemente!…
* * *
Por los prados, plantíos y jardines;
por el florido huerto
—que afloraban sonrisas
para la gente suya y forastera—,
ya los céfiros no afinan sus violines
ni, tampoco, las brisas,
de sus “chistus” entonan el concierto
en ágiles “aurrescus” y “arcudanzas”,
en efusión pueblera,
trenzando la inocencia con las risas,
“zorcicos”, “ariñaris” y esperanzas:
¡Sólo dicen que ha muerto
la ciudad venerable del eusquera!…
* * *
Por medio a sus ruinas,
anda el alma de AITOR, llorando duelos
al ver despedazados, por los suelos,
—por la asesina garra
de fascistas halcones—,
los amplios ventanales y balcones
que supieron amar las golondrinas
con tiernas melopeas
de una “goixeco izarra”,
los techos de las clásicas “echeas”,
los templos donde oraron mis abuelos
y el roble que dictó la LEGUE-ZARRA!
* * *
Anda el alma de AITOR —¡el Padre Ibero!—
ensombrecida del tamaño ultraje
del negro bandidaje
al sacrosanto Templo de su Fuero,
en los ojos brillándole el coraje
de un noble corazón, valiente y puro,
y en la diestra el acero
señalando el Futuro…
¡Todo es luto y tristeza
donde ha sido la gloria de Vizcaya!…
El ánima de AITOR —¡el buen AITOR!—,
el vasco de una pieza,
no implora ni desmaya:
Tan sólo un estertor
de contenida furia
se expande en su redor…
¡mas no profiere injuria!…
Hincada ante la noche y los escombros,
destoca de la boina la cabeza
—¡que un halo santifica
derramado en sus hombros!—,
y, por sus muertos, reza,
¡¡llorando por GUERNICA!!…
* * *
Después, entre las ruinas —cuando el viento
avanza de las cumbres del AMBOTO
y atraviesa las calles escombradas
y de sangre leal santificadas
(¡la sangre de millares de inocentes!),
para expresar su trágico lamento,
en eúsquera remoto,
por los hijos y bienes ya perdidos,
por las más buenas gentes
de la ciudad de leyes más sagradas
que al orbe dió el humano—,
¡tan sólo, persistentes,
dolientes,
gemebundos,
se escuchan, penetrantes, los aullidos
de los pobres “chacurras” vagabundos
—¡los humildes “chacurras” perseguidos
del invasor villano!—,
llamando en vano, ¡en vano!… ¡en vano!…
a sus dueños por siempre ya extinguidos!…
* * *
Ha de llegar un día
—¡GUERNICA, madre mía!—,
que hemos de ir todos, alentando o muertos,
a rendirte doliente pleitesía
—¡tú, que te hallas tan sola!—
en donde más sufriste por ser buena:
En tus casa y templos, en tus huertos,
en tu “camposantue”, en tus landas,
y en la profunda pena
de ver tu población en agonía,
que en mártir te aureola:
¡Para besar tus piedras venerandas
y el “Guernicaco Arbola”!…
¡¡Espéranos, “maite”!!…
crebas twitter
-
Artigos recentes
- Entender para vivir, un libro e un recital para lembrar a escritora coruñesa Luísa Villalta
- «Viaxe ao Norte de Alemaña e cidades da Hansa». As crónicas do xornalista e viaxeiro Xosé Ameixeiras
- «Reivindicación dun legado poético da Costa da Morte», artigo en Grial 242
- Lanzamento da edición facsimilar de Estebo, de Xosé Lesta Meis, co estudo introdutorio “Unha voz crítica da emigración galega a Cuba” da miña autoría (Obra de libre descarga)
- «Gaza on fire / Xenocidio televisado», poema na antoloxía de solidariedade Cantos de dor e liberdade
Categorías
- Antoloxías
- Arte
- Autografías
- Banda deseñada
- Biografía
- Cinema
- Congresos
- Contos
- Documental
- Efemérides
- Encontros
- Ensaio
- Entrevistas
- Epistolarios
- Estudos literarios
- Exposicións
- Fotografía
- Gravacións
- Historia
- Humor
- Infantil
- Lendas e mitos
- Lingua
- Literatura medieval
- Manifestos
- Manuscritos
- Memoria Literaria
- Música
- Narrativa
- Obituarios
- Poesía
- Política
- Premios
- Presentacións
- Radio
- Recensións
- Roteiros
- Sen categorizar
- Teatro
- Televisión
- Tradicións
- Versións ou traducións
- Xornadas
- Xornalismo
Comentarios recentes
- Moita saúde, moita poesía e moita felicidade no 2024 | crebas.gal en Que a Terra che sexa leve, Pólvera
- “De rosa antiga” | Tirar do fío en Recensión a De rosa antiga. 50 anos de Poesía (1972–2022), de Helena Villar Janeiro, en Grial 237
- Recensión da antoloxía Ara do mar. Poesía a Fisterra, compilada por Alexandre Nerium, en Grial 232 | crebas.gal en Artigo en QPC (XCIII): A potencia simbólica do topónimo Fisterra
- Florencio Delgado en 12 ligazóns e 2 vídeos | A profa en Unha lectura de Galicia infinda, de Florencio Delgado Gurriarán
- «A Pontragha», un poema para o libro Chegadas, Saídas. O antigo camiño de ferro Santiago de Compostela – A Coruña, de Manuel Pazos Gómez | crebas.gal en «A Pontragha», un poema inédito na GaZeta (Revista de Agrupacións Poéticas de Base)
Histórico
- Setembro 2024 (1)
- Agosto 2024 (1)
- Xullo 2024 (3)
- Xuño 2024 (1)
- Maio 2024 (3)
- Marzo 2024 (1)
- Febreiro 2024 (1)
- Xaneiro 2024 (1)
- Decembro 2023 (2)
- Novembro 2023 (1)
- Outubro 2023 (3)
- Setembro 2023 (1)
- Agosto 2023 (3)
- Xullo 2023 (3)
- Xuño 2023 (1)
- Maio 2023 (1)
- Abril 2023 (1)
- Marzo 2023 (3)
- Xaneiro 2023 (2)
- Decembro 2022 (2)
- Novembro 2022 (1)
- Outubro 2022 (3)
- Setembro 2022 (2)
- Agosto 2022 (1)
- Xullo 2022 (4)
- Xuño 2022 (2)
- Maio 2022 (10)
- Abril 2022 (2)
- Marzo 2022 (1)
- Febreiro 2022 (4)
- Xaneiro 2022 (6)
- Decembro 2021 (2)
- Outubro 2021 (1)
- Setembro 2021 (3)
- Agosto 2021 (1)
- Xullo 2021 (4)
- Maio 2021 (2)
- Abril 2021 (1)
- Marzo 2021 (1)
- Febreiro 2021 (3)
- Xaneiro 2021 (6)
- Decembro 2020 (9)
- Novembro 2020 (8)
- Outubro 2020 (2)
- Setembro 2020 (3)
- Agosto 2020 (2)
- Xullo 2020 (3)
- Xuño 2020 (1)
- Maio 2020 (6)
- Abril 2020 (6)
- Marzo 2020 (5)
- Febreiro 2020 (1)
- Xaneiro 2020 (5)
- Decembro 2019 (3)
- Novembro 2019 (2)
- Outubro 2019 (6)
- Setembro 2019 (5)
- Agosto 2019 (3)
- Xullo 2019 (4)
- Xuño 2019 (2)
- Maio 2019 (6)
- Abril 2019 (5)
- Marzo 2019 (4)
- Febreiro 2019 (2)
- Xaneiro 2019 (6)
- Decembro 2018 (3)
- Novembro 2018 (3)
- Outubro 2018 (6)
- Setembro 2018 (6)
- Agosto 2018 (6)
- Xullo 2018 (8)
- Xuño 2018 (10)
- Maio 2018 (9)
- Abril 2018 (2)
- Marzo 2018 (11)
- Febreiro 2018 (5)
- Xaneiro 2018 (8)
- Decembro 2017 (4)
- Novembro 2017 (2)
- Outubro 2017 (7)
- Setembro 2017 (7)
- Agosto 2017 (13)
- Xullo 2017 (7)
- Xuño 2017 (6)
- Maio 2017 (6)
- Abril 2017 (6)
- Marzo 2017 (8)
- Febreiro 2017 (11)
- Xaneiro 2017 (5)
- Decembro 2016 (8)
- Novembro 2016 (7)
- Outubro 2016 (10)
- Setembro 2016 (12)
- Agosto 2016 (13)
- Xullo 2016 (7)
- Xuño 2016 (12)
- Maio 2016 (18)
- Abril 2016 (18)
- Marzo 2016 (9)
- Febreiro 2016 (15)
- Xaneiro 2016 (16)
- Decembro 2015 (11)
- Novembro 2015 (21)
- Outubro 2015 (7)
- Setembro 2015 (7)
- Agosto 2015 (2)
- Xullo 2015 (13)
- Xuño 2015 (5)
- Maio 2015 (13)
- Abril 2015 (17)
- Marzo 2015 (17)
- Febreiro 2015 (17)
- Xaneiro 2015 (8)
- Decembro 2014 (16)
- Novembro 2014 (4)
- Agosto 2014 (4)
- Xullo 2014 (3)
- Xuño 2014 (2)
- Maio 2014 (4)
- Abril 2014 (8)
- Marzo 2014 (8)
- Febreiro 2014 (20)
- Xaneiro 2014 (9)
- Decembro 2013 (18)
- Novembro 2013 (7)
- Outubro 2013 (15)
- Setembro 2013 (29)
- Agosto 2013 (13)
- Xullo 2013 (20)
- Xuño 2013 (9)
- Maio 2013 (19)
- Abril 2013 (25)
- Marzo 2013 (20)
- Febreiro 2013 (23)
- Xaneiro 2013 (22)
- Decembro 2012 (20)
- Novembro 2012 (12)
- Outubro 2012 (12)
- Setembro 2012 (16)
- Agosto 2012 (25)
- Xullo 2012 (26)
- Xuño 2012 (19)
- Maio 2012 (41)
- Abril 2012 (35)
- Marzo 2012 (38)
- Febreiro 2012 (34)
- Xaneiro 2012 (40)
- Decembro 2011 (39)
- Novembro 2011 (47)
- Outubro 2011 (43)
- Setembro 2011 (43)
- Agosto 2011 (34)
- Xullo 2011 (31)
- Xuño 2011 (3)
Meta