Unha carta do poeta Antón Zapata García ao seu curmán fotógrafo José Vidal García (1935)

JoséVidalGarcía01
(Fotografía de José Vidal García tirada do «Fondo José Vidal» do Concello de Laxe)
Os epistolarios adoitan ser (se callar xa non o son por mor do correo electrónico) unha fonte inesgotable de información para trazar o perfil biográfico e as angueiras de calquera autor ou autora.
Así foi tamén un aspecto importante na redacción da miña tese de doutoramento, A poesía galega de Antón Zapata García. Edición e estudo, dirixida polo profesor Xesús Alonso Montero. Porén non foron moitas as cartas ás que tiven a fortuna de ter acceso e entre elas está a única carta familiar que puidemos consultar e tamén a única escrita en castelán, mais nesta lingua adoitaban estar este tipo de epístola destinadas a persoas con escasa alfabetización. Cfr. Núñez Seixas, Xosé Manuel e Soutelo Vázquez, Raúl (2005). As cartas do destino. Unha familia galega entre dous mundos 1919-1971. Vigo: Galaxia [71-72]
«A lingua empregada [das cartas] era sempre o castelán. Malia que o galego seguía a ser a lingua de comunicación oral da familia Naveiras e dos veciños de Ferreira, o idioma no que emigrantes e labregos recibiran a súa máis ou menos precaria alfabetización fora o español. Os emigrantes, ademais, asimilábanse rapidamente do punto de vista lingüístico no hispanofalante Río de la Plata, malia seguir a manter o galego como lingua de comunicación diglósica en festas e veladas. Pero a maioría mantiña respecto do seu propio idioma unha relación de menosprezo: o que para moitos era un dialecto non debía ser empregado na comunicación escrita e nos usos públicos e formais. Con todo, iso non excluía que, igual que acontece noutros epistolarios emigrantes galaicos, o galego de orixe interferise decote na sintaxe e ás veces no léxico empregado, que de cando en vez aparecesen algunhas palabras ou mesmo frases en galego, sobre todo cando se rememoraban labores agrícolas ou contextos locais da freguesía de orixe, e que os problemas coa gheada se manifestasen na escrita dos irmáns longo tempo emigrados nun país castelanofalante».
A carta do poeta Antón Zapata García vai dirixida ao seu curmán fotógrafo José Vidal García e está datada o 5 de setembro de 1935. Nela fai aviso de recibo dunhas fotografías da contorna de Laxe, algunhas delas habían ser publicadas na revista Alborada, fala de acontecementos familiares e o máis interesante para nós está dunha banda nas súas referencias ao escudo de Laxe e pola outra outra á recente homenaxe que fixera lembranza do centenario do nacemento de Eduardo Pondal.
Deseguida reproduzo esta carta que tamén se pode ler na miña tese de doutoramento, A poesía galega de Antón Zapata García. Edición e estudo, en acceso libre nesta páxina de poesiagalega.org, proxecto dirixido polo poeta e profesor Arturo Casas e no que traballa arreo o seu equipo do GAAP (Grupo Alea de Análise Poética). O traballo académico xa estaba a dispór de quen tivese interese na propia USC, aínda que nun espazo escasamente divulgado. E tamén en googlebooks, porén neste caso con moitas páxinas en branco como adoita suceder neste buscador. Velaquí:
Buenos Aires, Septiembre 5 de 1935.
Sr. Don José Vidal García
Lage
Estimado primo:
Oportunamente, ha sido en mi poder tu apreciada carta datada el 18 de Mayo del corriente año; mas, por pura negligencia —en mí es un mal completamente crónico—, no te he contestado en seguida, cual debiera hacerlo, máxime habiéndome brindado, como lo hiciste, la grata oportunidad de poder contemplar, mediante las artísticas “fotos” que adjuntaste a tu referida, esa siempre bien querida e igualmente recordada villa natural nuestra. Reitero, pues, mi solicitud de que sepas dispensarme la “preguiza” en que incurrí, y, sobre todo, muchas gracias.
Antes de nada, cumplo en alabar —nada de ringorrangos— tu buen gusto y conocimiento fotográficos, pues no solamente por los trabajos tuyos precedentemente aludidos, sino por otros, entre ellos: “Las bucetas de Manuel Ramos”, “La motora de Vilaseco y Anido”, “Malpica de Bergantiños”, “Ponteceso”, etc., etc., revelan la mano y el tacto maestros de que eres poseedor.
Como siempre he sido enemigo de difundir malas nuevas —la que expondré me duele en el alma—, me perdonarás no te haya dicho antes la desgracia que hemos tenido, puesto que yó apreciaba mucho a tu malogrado y bien querido hermano Eduardo: Ha fallecido violentamente en Montevideo, de lo cual ya habrás —supongo— tenido noticias de tus hermanos Plácido y Francisco. Te doy mi más sentido pésame, el que harás extensivo a tus padres, hermanos y demás familiares nuestros. ¡Ha sido una lástima perderlo, siendo un gran dolor para todos los que lo queríamos! ¡Q. E. P. D. el pobre Eduardo!
Del escudo de esa villa, te diré que, leyendo la “Historia de Galicia”, de Murguía, noté que dicho atributo de los Castros —gente nobiliaria de Lage en pretérita data—, que figura en la iglesia, tiene dos roeles (monedas) y dos calderos. El tal, a mi ver, es el verdadero escudo de nuestra brava población de Lage. Ahora, trata tú de sacarlo, ya fotografiándolo, ya, si conoces dibujo, sacando un ligero boceto, pues, el escudo que contiene tu “foto”, creo no es el auténtico. En fin: Yo no conozco casi nada de heráldica, pero, por tratarse de mi pueblo, por lo menos quisiera constatar si es cierto lo que en el citado libro dejó consignado Don Manuel Martínez Murguía, esposo que fué de la inmortal poetisa Rosalía Castro. Tú dirás la verdad sobre el asunto, que es lo que importa.
Te hago presentes mis gracias; además de las fotografías, por los diarios —creo que fuiste tú— que tuviste a bien mandarme, relacionados con el merecido homenaje rendido al más grande hombre de nuestra patria gallega: Nuestro pariente Eduardo Pondal.
Haz presentes mis saludos a todos nuestros comunes amigos residentes en ésa: Antonio Sacedón, Paulino Vilariño, José Pose Mesías, Fernando Gonlledo, Manuel Ramos Mesías, etc., etc.
Saluda, en nombre nuestro —los de esta tu casa— a tu esposa y demás familia. A tu suegro le haces presente el claro recuerdo que de él tengo, o sea: cuando llegó de la guerra de Cuba, así como también le darás recuerdos. Para tu hermano Manolo, le harás presentes mis gracias —”vai de risa”— por las cartas que prometió remitirme… ¡”fai catro días”!… Salúdalo, no obstante lo dicho. Me parece que, para escribir, como por aquí se dice, “es de mi marca”: ¡por algo somos “parentes”!…
En fin, gracias estimado Pepe; prometiéndote que, en la primer oportunidad que se me presente, he de corresponder a tu reiteración de atenciones para conmigo.
“Alá vai miña aperta” para tí, con verdadero anhelo de poder un día ir a fondear en “Las Galgas” a “miña chalana”…
Teu curmán que te estima: Antón Zapata García
[Remite: A. Zapata García. Sáenz Peña, 469. Dep. Nº 2. Bs. Aires]

Esta entrada foi publicada en Arte, Biografía, Epistolarios, Estudos literarios, Fotografía, Historia, Poesía. Garda a ligazón permanente.