Recensión a Feliz Idade, de Olga Novo, en Grial 222

E aínda nese último número, 222 (abril, maio, xuño do 2019) de Grial. Revista Galega de Cultura, e tamén na habitual sección intitulada «O espello das letras» aínda asino unha outra recensión intitulada «Entre a concepción e a desmemoria» para dar conta do libro de poemas Feliz Idade, de Olga Novo (Kalandraka. Faktoría K de Libros, 2019), do que podemos ler un fragmento desde a páxina da editora. Velaquí a recensión ao completo:

Entre a concepción e a desmemoria

Feliz Idade

Olga Novo

Faktoría K de Libros Kalandraka, 2019. 146 páxinas

Oito anos de silencio editorial poético separan esta Feliz Idade, que acompañan as ilustracións de Din Matamoro, do seu antecedente Cráter (2011), mais non de creación porque na «Carta Limiar» (Vilarmao, 23 de agosto de 2018) que Olga Novo escribe a súa filla Lúa xa nos advirte: “O libro que agora tes nas túas mauciñas de nena foi vivido ao longo de sete anos, como sete son as direccións do espazo, as puntas da estrela, os sons, as cores e as esferas planetarias”.

E a seguir a poeta sinala a circularidade da súa proposta que xunta nun único elo a concepción e o nacemento da nena e a desmemoria e o pasamento do seu propio pai, pois o libro “Nace contigo, e remata coa morte do meu pai, aínda que o seu bosque de cromosomas ten continuidade en ti”. O ton confesional epistolar non agocha unha reivindicación radical da poesía, mesmo desbotando escribir unha elexía como fixera Rosalía na morte dunha das súas fillas, para defender a súa potencialidade como linguaxe da revelación e como tentativa de superación da dor humana.

Non é a primeira vez que a poeta bota man do xénero epistolar na súa obra, velaí aquel magnífico texto do poemario A cousa vermella (2004) que principia así: “29 de xaneiro do 2002. / Querida mamá: estou aprendendo a ladrar. / une saison en enfer, repite comigo Une-Saison-En-Enfer / trinta xeracións de meu analfabetas. / Eu estou aprendendo a ladrar.”

Sete, novamente a importancia cabalística deste número, son as partes nas que se divide o libro, aínda que a primeira sexa un único e longo poema intitulado «Fogonazo» e a derradeira «Harmonía fractal» apareza reducida a dous versos “Feliz / coma un fento”.

«Fogonazo», que se abre co verso de Dylan Thomas “And death shall have no dominition”, é un canto celebratorio da maternidade, aínda que ben diferente daquel Darío a diario (1996) de Xela Arias ou das recentes propostas do diario en prosa Maternosofía (2010) de Inma López Silva e do ensaio Maternidade fóra de catálogo (2018) de Marga Tojo. Unha temática que xa preludiaban os versos “a min, / primeiriza nos partos / chámame o mar para romper augas”, dun dos poemas máis salientables do seu primeiro libro a teta sobre o sol (1ª ed., Edicións do Dragón, 1996; 2ª ed., Letras de Cal, 1999). Un poema no que a cultura clásica, Borges ou a pintura de Klimt acompañan o proceso dual de concepción, coma muller e coma poeta, ou coma poeta e coma muller.

«Poesía en posición fetal» é o significativo título da segunda parte e que congrega oito poemas sobre os diferentes momentos da xestación, que “poñen a funcionar a poesía de verdade”, mais que tamén lembran as xeracións anteriores, como no poema «Na chegada da primeira locomotora» onde o diálogo intertextual co coñecido poema de Curros serve para a lembranza daquel tataravó que gañaba a súa vida escavando os túneles para os camiños de ferro ou para algunhas das tarefas da nai, que estaban moi presentes en moitos versos do xa citado A cousa vermella (2004), poñamos por caso o poema «Interpretación libre das Gnosiennes para Nina».

Alén diso concíbese o propio acto da creación poética como un exercicio da liberdade fronte a calquera poder establecido que non entende e non se emociona coa vida nova: “Que entende o poder / do amnio / e de nós / que fomos concibidas nunha aldea / no colo do coro comunal de espectros tan queridos”. Máis unha vez na obra de Olga Novo a reivindicación dun mundo rural, e non só como memoria, que se poida confundir con nostalxia, senón como sociedade en transformación. E os lentes cos que cómpre ollar teñen unha óptica anticapitalista, de defensa do ancestral labor comunal, e feminista.

Os cinco poemas da terceira parte, «A Lúa su o negrillo», deveñen nun mosaico que inclúe o diálogo con André Breton e María Zambrano para celebrar o nacemento da filla, mais tamén de novo con Rosalía no antolóxico «En min e en todas», que principia e remata nun verso rotundo e fermoso: “Nalgún poema pasei frío e pasei fame”, para (re)descubrir o carácter inefable da poesía ou para lembrar os avós no «Tantán republicano», un dos textos de linguaxe explícita máis política, que fala da Internacional, a terra de quen a traballa, as barricadas e a loita pola liberdade, e logo a posterior represión e as fosas comúns. E o poema final, que dá título a esta parte, para lle ensinar á filla a árbore que a protexe, os eidos nativos, as trinta xeracións de analfabetas que a preceden (xa lembradas n’A cousa vermella) e o lugar, a aldea.

Na cerna os dez poemas de «Zona tigre», que uns versos de Wallace Stevens en memoria do seu pai preanuncian que van acaparar o protagonismo os últimos anos e a desmemoria do pai da autora. Son versos que se interrogan sobre o proceso da comunicación. De feito a voz poética alterna entre o eu e o ti, para establecer un diálogo, non sempre posible na oralidade, que inclúe episodios históricos que lle foron narrados, pois hai referencias a 1938, en plena guerra (in)civil, a unha feira ancaresa de 1952, a aquel debuxo dun tigre pegado no tractor Barreiros…, mentres os desacordes da memoria do pai o levan a chamar pola súa nai ou a tropezar coas sílabas, na deteriorización que se fai poema desgarrador. Os versos describen traballos manuais do mundo rural que xa desapareceron ou foron mecanizados e transformados, coma a propia vida na que Carlos, o irmao, colle a remuda.

A reflexión metaliteraria enche en boa medida os nove poemas «Da beleza indómita» e nesta parte son moitas as alusións que acompañan a aprendizaxe, de todas as épocas e de todas as literaturas, desde Claudio Rodríguez Fer até Rosalía, con Pimentel, ou desde Pasolini a Safo, con Rilke, Apollinaire ou Lorca, con otras moitas voces e outras músicas e outras artes. E as palabras poesía e poemas a apareceren e reapareceren.

Antes do brevísimo e contundente final, a sexta parte leva por encabezamento o xogo de palabras «Amar es», unha ducia de poemas que se aproximan máis á poética anterior dos primeiros libros publicados a teta sobre o sol (1996; 2ª ed., 1999) ou Nós nus (1997), de xinea amorosa, velaí o «Amor fou» que pecha, mais agora desprovista case por completo da retórica erótica e celebratoria do corpo, ao tempo que tamén se pecha o círculo con novos versos que describen a crianza, que regresan á metaliteratura ou nos que agroma esa dimensión telúrica ao xeito da poesía courelá de Uxío Novoneira.

E as potentes e fermosas imaxes, ás veces próximas ao surrealismo que a poeta sempre reivindicou, sorprenden coma lóstregos a nosa atención a cada pouco e non embazan a gozosa lectura, a mantenta máis transparente ca noutras entregas, co engado do léxico patrimonial aínda vivo en ámbitos non urbanos e recollido en herdo porque “Da miña lingua probaches o idioma labrego / onde gardo gadañas e angazos canastros de trigo”.

Esta entrada foi publicada en Poesía, Recensións. Garda a ligazón permanente.

Unha resposta en “Recensión a Feliz Idade, de Olga Novo, en Grial 222

  1. Pingback: Feliz Idade, de Olga Novo – Club de Lectura do Porriño

Deixa unha resposta