Poemas para os megálitos (IV): A Arca da Piosa no poema «Á hora en que o doce luceiro», de Eduardo Pondal

(Fotografía tirada da galería sobre a Arca da Piosa no sitio web do Concello de Zas e a Deputación da Coruña)
A Arca da Piosa foi outra das antas que visitamos. O amigo Xosé Mª Lema Suárez, historiador e presidente do Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte, na súa guía Polas antas e mámos da Costa da Morte (Vimianzo: Semescom, 2006), alén de describir as súas principais características, sinalaba:
«O poeta Eduardo Pondal personificaba nas súas poesías os ancentrais topónimos das comarcas da Costa da Morte converténdoos en heroes. Así, o bardo bergantiñán transformou os nomes de tres parroquias do val do río Xallas en tres heroicos guerreiros celtas: a moza Maroñas —intrépida virxe guerreira—, Brandoñas —o forte— e o valente Brandomil. No estro pondaliano, o heroe Brandomil caería morto loitando contra o invasor romano, e tería na Arca da Piosa o seu moimento: un rudo mausoleo construído con grandes pedras».
Así, que entre os poemas escollidos tampouco non podía faltar o poema «Á hora en que o doce luceiro», en realidade sen título e coñecido polo primeiro verso, que se inclúe na obra Queixumes dos pinos de Eduardo Pondal. Velaquí o poema que eu citarei pola versión orixinal de 1886 e non polas sucesivas que reescriben a grafía pondaliá:
[A hora en q’ o doce luceiro]
A hora en q’ o doce luceiro,
Coménzase de fundir;
As ben cornudas cabras montesías,
Levando diante de sí,
O pastor celta Temunde,
Volvía o doce redil;
Sóo, cantando pol-a gandra
De Xallas, d’ uces nutriz;
E estremecendo a vaga soedade,
Seu cantar decía así:
—Arca antiga da Pïosa,
O vento q’ he triste oir,
Funga nas esquivas uces,
Q’ están o redor de tí;
E pasa antr’ elas bruando,
Con un dorido gemir:
Debaixo das tuas antes,
‘Stá o valente Brandomil;
Non no olvido, mais nos brazos
Do eterno e doce dormir:
Ten o seu lado dereito,
O elmo dourado e gentil,
O’ escudo, e a dura lanza
Ond’ o sol, soía ferir;
E con pracer os celtas contempraban,
De Xallas no ermo confin.
Ou valente fillo d’ Ogas,
E da doce e nobre Eiriz;
Para sempre quedará,
Longa memoria de tí:
E cando o fillo dos celtas,
No tempo que está por vir,
Pensativo camiñante,
Pase quezáis por aquí;
Cando no tempo en que gia,
Se vexa a luna lucir,
Dirá ó verte desde longe:
—O valente Brandomil,
Saído da gentil e boa raza
Dos celtas, repousa alí.