Os asasinatos de Alexandre Bóveda, Ánxel Casal, Camilo Díaz Baliño e Xaime Quintanilla na poesía de Xervasio Paz Lestón

XervasioPazLestón
A militancia poética no antifranquismo de Xervasio Paz Lestón (Serantes, Moraime, Muxía, 1898 – Bos Aires, 1977) é doada de constatar nas ducias de textos que teñen esta temática quer como elo central quer como elemento secundario.
Nesta liña, cronoloxicamente, un dos primeiros textos é A Galicia [Alborada, nº 128, xullo a setembro de 1945.] no que atopamos estrofas abondo significativas. Así, o poema inclúe unha descrición do difícil presente que está a atravesar o país, unha chamada á loita perante tan adversa circunstancia histórica, unha dura acusación contra o “caudillo” Francisco Franco, na que mesmo se nega a súa orixe galega e se lle chama bastardo ou besta carniceira.
Finalmente, nos últimos versos recóllese a esperanza de que a liberdade está próxima e lémbrase dos moitos mártires galegos, que simboliza nos nomes de Xaime Quintanilla, Alexandre Bóveda, Camilo Díaz Baliño e Ánxel Casal, todos catro asasinados nos primeiros días do golpe fascista.
A Galicia
Con versos inmortales, por Deuses esculpidos
en mármores e bronces, quixérate alaudar,
Galicia inesquecibre, prisión dos meus sentidos,
verxel paradisíaco de ceo, terra e mar.
Unirme aos mil xoglares cantores da beleza
do teu divino chan cô máis aceso amor;
tuas xeiras do pasado, sublimes de grandeza,
cantar coa branca lira d-un épico cantor.
E ser tamén profeta da gran futuridade
que che anunciou a voz do gran bergantiñán
vibrante inda nos ecos, de rouca maxestade,
dos tumbos medoñentos que baten o Vilán.
Con versos inmortales, por Deuses esculpidos
en mármores e bronces, quixérate alaudar,
Galicia…, pero sóio guerreiros alaridos
me xurden desde a-ialma sedenta de loitar.
Propicias non se amostran as horas que vivimos
pra que os espritos podan a vida embelecer;
as tebras ominosas dos tempos que sufrimos
sô dan a alternativa: ¡loitar ou perecer!…
Este é o presente escuro que os vates proclamaron
preanuncio de un futuro de rutilante luz
pra raza, cuios feitos os orbes asombraron,
¡que non soporta ferros de infame escravitú!
(Que é fruito de tal raza, dixeron do “Caudillo”:
¡sagrílega mentira!, o máiximo traidor
tan sóio pode sere da bastardía fillo,
nacido dos lameiros de turbio deshonor…
Mentira que os seus ollos viran a luz primeira
n-algún fidalgo pazo da vila do Ferrol;
non pode ser galega a besta carniceira
que, sâdica, xogou o mâis infame rol).
Mais xa está preto o día da santa libertade,
algúns chispazos brilan na senda do porvir:
detrás de roxa aurora virá a craridade
que as tebras do presente fará esparexir.
¡I-o sangre xeneroso dos mártires, Galicia,
de Quintanilla, a Bóbeda, de Díaz a Casal,
a Themis lle reclama que a espada da xusticia
se abata sobre a gorxa do fero criminal!
Non pode haber clemencia nin pode haber piedade
pra o indiño criminal con alma de Caín
que, pra afogar a voz da santa libertade,
a patria traicionou perxuro, falso e ruín.
E cando os anos pasen, a sangre dos caídos
será máis venerada que agora o Sant Grial;
ao seu recordo sagro, en cantos nunca ouídos
dirá broncas estrofas outro baril Pondal…
En versos inmortales por Deuses esculpidos
quixérate, Galicia, meu numen alaudar,
si foran tempos estos de cantos repolidos
e non de fera loita, de rexo batallar.
¡Quixera por tal causa que os de hoxe foran duros,
de roca, de diamante, de berro loitador,
que batan nas consencias de fêridos i escuros
culpabres de estas horas de tráxico dolor!
A Alexandre Bóveda, como símbolo do martiroloxio galego, dedícalle outro texto que leva como título 18 de Agosto de 1949 [Alborada, nº 143, agosto a outubro de 1949], data a do 18 que se tomara erradamente polo día no que fora fusilado en Pontevedra o avogado e Secretario de Organización do Partido Galeguista. Hai que dicir no seu favor que foi dez anos despois, en 1959, cando a Conferencia das Irmandades Galegas da Arxentina e do Uruguai, celebrada en Bos Aires, decide instituír o 17 de agosto como Día dos Mártires Galegos para lembrar a data exacta na que fora asasinado Bóveda. No devandito poema lembra as intervencións de Núñez Búa e Antón Alonso Ríos nun dos actos conmemorativos organizados polo exilio galeguista e que adoitaban celebrarse anualmente. As tres primeiras estrofas e a derradeira, do poema que aquí reproducimos, expresan a historia e a reivindicación da memoria.
18 de Agosto de 1949
O día dezaoito de aquel agosto ardente,
cando o trigo nas leiras estaba a seiturar,
caieu o protomártir galego, inxustamente,
coma moitos milleiros desde a montana ao mar…
Por elo é que hoxe en nome do sangre e da xusticia
rendímosvos a todos solene homaxe, irmáns
caídos sobre as terras amadas de Galicia,
pol-a traición inicua dos feros lobicáns.
As frores que arrodean este bronce inmorrente
do gran patriano Bóveda, nas aras do Ourensán,
son a sagrada ofrenda conque a Galicia ausente
se adianta â que ha de honrarvos nos días do mañán.
Duas belidas mozas de enxebre vestidura,
(loura unha, outra mouriña), puxéronas no altar
e da muller gallega puxéron a tensura
que, alá, na nosa terra, non vos pode ofrendar.
Y, en pé, a veira de elas, os rexos mariñeiros
ofréndanos o homaxe da xurdia mocedá
¡qué ha de espallar ben logo por gándaras i outeiros
o retombante berro de ¡patria e libertá!…
Desde este santuario da patria e do civismo
han de ir a conmovernos as voces da Coral,
levando âs vosas tombas nas alas do lirismo
os ecos libertarios dos versos de Pondal.
Y as verbas emotivas de don Manoel Puente,
falando de esa estampa do gran guieiro hirmán
que dí que non son mortos, sinón fértil semente,
os corpos enterrados no noso santo chan.
(Os feitos do futuro dirán que foi verdade:
por cada boca muda mil outras xurdirán
que han de berral-a infamia i a torpe iniquidade
do crimen dos secuaces do indiño ferrolán).
Y as frases lostregantes, despôis, de Núñez y Búa
que evocan vosas vidas, de Bóveda a Casal,
poñendo na lembranza tan grande emoción súa
que a voz ha de crebarse con pranto fraternal.
E, logo, a rexa verba de Antón Alonso Ríos,
falando das conduitas dos bandos a loitar,
lembrarse ha de esos curas “caridosos e píos”
a quenes os leales souperon respetar.
(Dos mesmos que, despôis que Tuy caieu vencida,
nada dixeron contra da furia criminal
das sanguinarias hordas, da tolemia homicida;
¡das hordas bendecidas por máis de un cardenal!…)
Son berros resoantes igual que martelazos
nos peitos anguriados de todol-os hirmáns;
¡as frases asemellan centellas e lostrazos
con atronar de tombos das costas fisterráns!…
Hirmáns: Qué os dezaoitos dos agostos vindeiros,
na Galicia hoxe escrava, na sofrida e leal,
poda honrar vosas tombas o verbo dos guieiros,
¡comprida a profecía dos versos de Pondal!

Esta entrada foi publicada en Efemérides, Estudos literarios, Historia, Poesía. Garda a ligazón permanente.